Елімізде тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күресте қандай жаңашыл шаралар қолданылуда

Өздеріңіз білетіндей, 1 шілдеде Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жауапкершілікті қатайтатын заңнамаға енгізілген түзетулер күшіне енді. Бұл Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша жасалды. Президент өткен жылғы Жолдауында осы маңызды мәселеге баса назар аударған болатын, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.

Статистикаға сәйкес, соңғы екі жарым жылда тұрмыстық қаскүнемдердің қолынан 300 кісі өлтіру, 878 ауыр және денсаулыққа орташа зиян келтіру бойынша 808 факті тіркелген. Осы саладағы құқық бұзушылықтар үшін 37 мыңнан астам адам әкімшілік жауапкершілікке тартылды.

Осы жылдар ішінде ішкі істер органдарының тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күресу шаралары жеткіліксіз болды, тұрмыстық зорлық-зомбылық жасағандарды қатаң жазалауға заң жол бермеді. Бірақ қазір жағдай жақсы жаққа өзгеруі керек.

2023 жылғы 20 сәуірде мемлекет басшысының тапсырмасымен тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жауапкершілікті күшейтетін Әкімшілік құқық бұзушылық туралы және Қылмыстық кодекстерге түзетулер қабылданды. Басты жаңалық, енді хаттама жасау үшін зорлық-зомбылық құрбанының арызы қажет емес, куәгерлердің, көршілердің айғақтары, бейнебақылау және бейнебақылау камераларының жазбалары жеткілікті болып, соңғы шешімді сот шығарады.

Көбінесе, көптеген себептерге байланысты тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандары полицияға хабарласқаннан кейін агрессорларға қарсы арыз жазудан бас тартады, олар өз әрекеттері үшін ешқандай жаза алмай, қайта қайталай береді.
 
ІІМ Әкімшілік полиция комитеті төрағасының орынбасары Ренат Зулхайыровтың айтуынша, зардап шеккендер полицияға өміріне немесе денсаулығына қауіп төнген сәтте хабарласады, ал тәртіп сақшылары келген кезде арыз жазудан бас тартады. Ал ең қауіптісі, көбіне полицейлер кеткеннен кейін жанжал ушығып, одан да ауыр зардаптарға әкеп соғады.

Енді тұрмыстық зорлық-зомбылықтың кез келген белгісі құқық қорғау органдарының назарынан тыс қалмайды. Оның үстіне жаңа ережеге сәйкес, құқық бұзушы сотта бір рет татуласуға мүмкіндік алады. Отбасындағы жанжал үшін агрессорға ескерту беріледі немесе бес тәулікке қамауға алынады, ал қайталап заңсыз әрекет жасаған жағдайда 10 тәулікке қамауға алынады. Ұрғандар үшін 10 тәулікке, қайталанса 20 тәулікке қамауға алу қарастырылған. Денсаулығына жеңіл зиян келтіргені үшін – 15 тәулікке, осыған ұқсас құқыққа қарсы әрекеттерді қайталағаны үшін – 25 тәулікке қамауға алынады.

Қазақстан Республикасы Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталығының басшысы Салтанат Тұрсынбекованың сұхбатында атап өткендей, бұл өзгерістер енгізілгенге дейін ұрып-соғу және денеге жеңіл зиян келтіру үшін бірінші рет 10-15 тәулікке дейін бас бостандығынан айыру қарастырылған. Егер бұл құқық бұзушылық қайталанса 20 тәулікке дейін. Соттар көбінесе екі күннен бес тәулікке дейін қамауға алу туралы шешім шығарды. Ең көп 10-15 күндік мерзімд жанжал шығарушыларға өте сирек тағайындалған екен. Соттар бұдан былай агрессорларға қысқа мерзім бере алмайды.

Қамау мерзімін ұзартумен қатар, тұрмыстық зорлық-зомбылық бойынша қоғамдық жұмыстарды тағайындау мәселесі пысықталуда.

Осы жаңашылдықтардың барлығында ең бастысы, тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған азаматтар енді өздерінің жазасыз қалғанын сезіне алмайды – олардың әрбір әрекеті полиция тарапынан тиісті жауаптарға әкеп соғады.

Алдын алу шаралары күшейтілсе, жауапкершілікті күшейту әлдеқайда тиімді болады. Ағымдағы жылдың 30 маусымында Ішкі істер министрлігі алқасының отырысында Президент Тоқаев дәл осылай айтқан болатын.

Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу бойынша жұмыстардың тиімділігін арттыруға ерекше назар аудару керек... Кешенді профилактикалық жұмыс қажет. Ал бұл жерде басты рөл учаскелік полиция инспекторларына жүктелген. Тәжірибе көрсеткендей, дер кезінде шаралар қолданылса, отбасылық-тұрмыстық жанжал негізінде жасалған қылмыстардың көпшілігін болдырмауға болады, бұл біреудің өмірі мен денсаулығын сақтап қалу деген сөз. Сайып келгенде, біздің қоғамның рухани-адамгершілігі соған байланысты. Қоғам сізден тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күресу бойынша тиімді және жүйелі жұмыс күтеді, - деді Мемлекет басшысы.

Заңнамаға өзгертулер мен толықтырулар енгізу және құқық қорғау органдарының отбасы-тұрмыстық қатынастар саласындағы жұмысын күшейтумен қатар мемлекет тарапынан басқыншылардың әрекетінен зардап шеккендерге көмек көрсету шаралары қолға алынып жатқаны маңызды.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 2023 жылғы 29 маусымдағы бұйрығымен «Халықты әлеуметтік қорғау саласында тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандарты» бекітілді.

Стандарт уақытша болу және тұруға арналған мемлекеттік және жеке ұйымдарда уақытша тәулік бойы (алты айға дейін) немесе тәулік бойы (екі айдан бастап) тұруға арналған арнаулы әлеуметтік қызметтерді көрсету сапасына, көлеміне және шарттарына қойылатын талаптарды белгілейді. 

Арнаулы әлеуметтік қызметтердің бірнеше түрі қарастырылған: әлеуметтік қызметтер (тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарын барлық қажетті заттармен, қызметтермен және тамақпен қамтамасыз ету арқылы қабылдау және орналастыру); әлеуметтік-медициналық (алғашқы медициналық тексеру, қажет болған жағдайда маманға жолдама беру, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету және емдеуге көмек көрсету); әлеуметтік-психологиялық (психодиагностика, психологиялық кеңестер); әлеуметтік-педагогикалық (білім алуға көмектесу); әлеуметтік-еңбек (кәсіби бағдар мен кеңес беруге көмек көрсету, қолжетімді кәсіптер мен практикалық дағдыларға үйрету); әлеуметтік-мәдени (мәдени-демалыс іс-шараларына тарту); әлеуметтік-экономикалық (тиісті жәрдемақыларды, жәрдемақыларды, өтемақыларды алуға жәрдемдесу); әлеуметтік-құқықтық (құқықтық кеңес, іс қағаздарын жүргізуге көмек және т.б.).

Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарын бюджет қаражаты есебінен уақытша болуды және тұруды ұйымдастыруда қабылдау аудандық (қалалық) жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар уәкілетті органдарының, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органдардың жолдамасы негізінде де жүзеге асырылады. Денсаулық сақтау, көрсетілетін қызметті алушының нақты орналасқан жері бойынша ішкі істер органдары және уақытша болу ұйымына тікелей жүгінген жеке өтініші бойынша қаралады.

Тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күресу және мұндай құқық бұзушылықтардың алдын алу бойынша кешенді шаралар өз тиімділігін көрсететіні сөзсіз. Отбасындағы әрбір ұрып-соғу, зорлық-зомбылық көрсетудің артында азаматтарымыздың, соның ішінде балалардың өмірі, физикалық және психологиялық денсаулығы тұр.

Олардың көпшілігін агрессорларды дер кезінде тұтқындау және жанжал мен жеңіл соққы үшін жазаның бұлтартпастығы арқылы құтқаруға болатынын елестетіп көріңіз. 

Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылық әрекеттерін жасағаны үшін жауапкершілікті күшейту шараларын қабылдау қажеттілігі ұзақ уақыт бойы пісіп-жетілді. Енді, сайып келгенде, бұл бағытта алғашқы маңызды қадамдар жасалды, бұл «еститін мемлекеттің» үлкен жетістігі.