АҚШ пен Израиль – стратегиялық одақтастар, бірақ Иран мәселесінде көзқарастары жиі алшақтап жатады.
Таяу Шығыстағы геосаяси тұрақсыздық пен ядролық қауіпсіздік мәселелері халықаралық қоғамдастықты үнемі алаңдатып келеді. Соңғы жылдары Израиль мен Иран арасындағы қарым-қатынастар қатты шиеленісе түсті, әсіресе Иранның ядролық бағдарламасына байланысты. Израиль үкіметі Тегеранның ядролық қаруға қол жеткізуі өзіндік қауіпсіздігіне тікелей қауіп деп санайды. АҚШ пен Батыс елдерімен арадағы диалог пен дипломатиялық келіссөздерге қарамастан, Израиль тарапынан Иранның ядролық нысандарына алдын ала соққы жасау туралы мәлімдемелер көбейіп келеді. Бұл жағдай жаһандық деңгейде ядролық соғыс қаупінің артуына әкелуі мүмкін.
Израильдің ұстанымы мен қауіптері
Израиль Иранның ядролық бағдарламасы бейбіт мақсатта емес деп санайды. Тель-Авивтің пікірінше, Иран ядролық қару жасап, кейін оны Израильге қарсы қолдануы мүмкін. Израиль Премьер-министрлері, әсіресе Биньямин Нетаньяху, бірнеше мәрте халықаралық қауымдастықты Иранға қарсы қатаң шаралар қабылдауға шақырған. Алайда, АҚШ пен басқа Батыс елдері көбінесе дипломатиялық шешімдерге басымдық береді.
2020 жылдан кейін, Иран ядролық келісімнен (JCPOA) біртіндеп шегініп, уран байыту жұмысын күшейтті. Осы кезеңде Израильдің Иранға қарсы шабуыл жасау мүмкіндігі туралы пікірлер жиі айтылды. Алайда, АҚШ бұл мәселеде Израильмен бір пікірде емес. Вашингтон Иранмен келіссөз жүргізуді жөн санайды және кез келген әскери шабуылды тұрақсыздандырушы фактор деп есептейді.
АҚШ пен Израиль арасындағы келіспеушілік
АҚШ пен Израиль – стратегиялық одақтастар, бірақ Иран мәселесінде көзқарастары жиі алшақтап жатады. АҚШ әкімшіліктері, әсіресе демократтар билікке келген кезде, ядролық бағдарламаны дипломатиялық жолмен шектеуге тырысады. 2015 жылғы ядролық келісім – соның айғағы. Алайда Израиль бұл келісімді әлсіз және тиімсіз деп есептейді.
2025 жылы Израиль АҚШ-тың ескертуіне қарамастан, Иранның ядролық нысандарына біржақты шабуыл жасауы мүмкін деген мәліметтер жиілей түсті. Мұндай қадам АҚШ-пен арадағы одақтастықты әлсіретіп қана қоймай, Иранның қатты қарсы шабуыл жасауына әкелуі мүмкін.
Ядролық соғыс қаупі және оның салдары
Егер Израиль Иранға әскери соққы жасаса, бұл Таяу Шығыстағы толыққанды соғыстың басталуына түрткі болуы ықтимал. Иран Таяу Шығыста көптеген прокси-тобына (Хизболла, Хуситтер, Ирак шиит жасақтары) ие. Бұл күштер Израильге қарсы жауап беруге дайын. Сонымен қатар, Иран өзі де егер оның ядролық инфрақұрылымына соққы жасалса, кең көлемді әскери жауап қататынын мәлімдеген.
Ең қауіпті сценарий – бұл жанжалдың ядролық соғысқа ұласуы. Иранның қазіргі таңда ядролық қаруы ресми түрде жоқ болса да, уран байыту деңгейінің жоғарылауы мен халықаралық бақылаудың әлсіреуі жағдайды күрделендіреді. Егер Иран ядролық қару жасап үлгерсе немесе одақтас елдерден (мысалы, Солтүстік Корея) жасырын көмек алса, бұл аймақтағы қауіп деңгейі күрт өседі.
Сонымен қатар, мұндай соғысқа басқа елдердің – Сауд Арабиясы, Түркия, Ресей және Қытай сынды державалардың тартылу қаупі де бар. Бұл өз кезегінде аймақтық емес, жаһандық деңгейдегі қақтығысқа әкелуі мүмкін.
Израильдің АҚШ-тың еркіне қарсы Иранның ядролық нысандарына соққы беру ниеті – халықаралық қауіпсіздікке тікелей төнген қатер. Бұл тек екі ел арасындағы жанжал емес, бүкіл Таяу Шығыс, тіпті әлемдік тұрақтылық үшін үлкен сынақ. Мұндай әрекеттің салдары ядролық соғысқа ұласуы мүмкін. Сондықтан халықаралық қауымдастық осы мәселені тек саяси-дипломатиялық жолмен шешудің тиімді механизмдерін табуы тиіс. Жаһандық қауіпсіздік – тек бір елдің емес, бүкіл адамзаттың ортақ мүддесі.