Сыбайлас жемқорлық – құрылымдық сипат алған қауіп

Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық — бір реттік құқықбұзушылық емес, жүйелі сипат алған құбылыс. Әсіресе жергілікті атқарушы органдарда, рұқсат құжаттарын беру кезінде және бюджет қаражатын игеру барысында жиі кездеседі, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.

2025 жылдың алғашқы бес айында Антикор тіркеген негізгі көрсеткіштер:

640 адам жемқорлық күдігімен ұсталды;

464 адам кінәлі деп танылды;

405 іс сотқа жолданды;

Тергеу нәтижесінде 770 млрд теңге көлеміндегі активтер мемлекетке қайтарылды.

Салалар бойынша көрсеткіштер:

Әкімдіктер мен құрылымдық бөлімшелері – 66 адам;

Полиция – 49 адам;

Қаржы министрлігі – 16;

Ауыл шаруашылығы министрлігі – 11;

Сот жүйесі – 1 судья.

“ЖАҢАРУ” қозғалысының төрағасы Мэлс Семғалиев:

«Әкімдіктер халықпен бетпе-бет жұмыс істейтін құрылым болғандықтан, жемқорлық тәуекелі жоғары. Әсіресе жер қатынастары, мемлекеттік сатып алу және рұқсатнама беру рәсімдері – жемқорлықтың негізгі ошағы».

Мысал:

2025 жылы Талдықорған қаласында білім басқармасының бірнеше қызметкері 3,5 млрд теңгені жымқырды деген күдікпен ұсталды. Бұл қаражат мектеп құрылысын салуға бөлінген бюджет есебінен алынған.

Transparency International дерегі (2024):

Қазақстан 180 елдің ішінде 88-орында;

Индекс – 40 ұпай;

Бұл елді «жоғары тәуекелді аймаққа» жатқызады.

Интернет-алаяқтық: цифрлық қауіптің жаңа формасы

Интернет арқылы жасалатын алаяқтық — соңғы жылдары ерекше қарқын алған киберқылмыс түрі. Қазір бұл әрекеттер бір адамның бастамасынан жүйелі ұйымдасқан топтардың кәсіби схемасына айналған.

2025 жылдың алғашқы жартысында:

12 390 интернет-алаяқтық фактісі тіркелді;

1,8 млрд теңге алаяқтық жолмен аударылған немесе бұғатталды;

697 күдікті шот жабылып, қаражат иелеріне қайтарылды;

23 000 күмәнді транзакция тоқтатылды.

Сарапшы Алмас Сұлтанов:

«Бұл — бір адамның әрекеті емес, нақты ұйымдасқан жүйе. Олар әлеуметтік инженерия, жалған сайттар, фишинг және deep fake технологияларын қатар қолданады. Ең әлсіз буын — адам факторы».

Жаңа трендтер:

WhatsApp арқылы “банк қызметкерімін” деп алдау;

Жалған инвестициялық платформалар;

Жеке деректерді пайдаланып онлайн несиелер рәсімдеу.

Ұсыныстар

Есірткімен күрес:
Интернет-платформалармен интеграцияланған мониторинг жүйесі;

Telegram, WhatsApp секілді мессенджерлермен қауіп сигналдарын автоматты бақылау жүйесін енгізу.

Жемқорлықпен күрес:
Антикордың ашықтығын арттыру;

Мемлекеттік сатып алу порталдарының деректерін тәуелсіз бақылау;

Қоғамдық кеңестердің құзыретін кеңейту.

Киберқауіпсіздік:
Бірыңғай анти-фрод платформасы;

Байланыс операторлары, банктер және ІІМ арасында нақты дерек алмасу;

Цифрлық қаржылық сауаттылық курстарын енгізу.

Қазақстан үшін ішкі қауіпсіздіктің үш басты сын-қатері – есірткі, жемқорлық және интернет-алаяқтық – ұзақмерзімді әлеуметтік және экономикалық тәуекелдерге алып келуі мүмкін. Бұл бағыттағы күресте тек жазалау емес, алдын алу шаралары да шешуші рөл атқаруы тиіс.

Мемлекеттік құрылымдар, ІТ компаниялар, азаматтық қоғам мен БАҚ біріге отырып, бұл қауіптерге жүйелі және нақты жауап бере алады. Тек сол кезде ғана еліміздің ішкі тұрақтылығы мен азаматтарының қауіпсіздігі қамтамасыз етіледі.