Қараша мен желтоқсан айларында әлеуметтік желілер мен кәсіпкерлік ортада Қазақстанның Жаңа салық кодексіне (НCҚ) қарсы толқулар күшейіп, «кодексті қайтарып алу» туралы үндеу мен хэштегтер белсенді тарала бастады. Бұл наразылықтың негізгі қозғаушы күші — 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап енгізілетін бірқатар өзгерістер: негізгі НДС мөлшерінің өсуі, арнайы режимдер мен жеңілдіктердің қайта қаралуы және салық әкімшілігінің жаңа талаптары.
Президент 2025 жылғы шілде айында Жаңа салық кодексін қабылдады; негізгі ережелердің көпшілігі 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енеді.
НДС (Қосылған құн салығы) ставкасы жалпы деңгейде 12%-дан 16%-ға көтеріледі. Бұл тұтыну бағаcына әсер етіп, инфляциялық қысымды күшейте алады деген алаңдаушылық туғызып отыр.
НДС-қа тіркелу шегі нақтыланып, 40 млн теңге деңгейінде белгіленді (яғни көп шағын және орта кәсіпорындар НДС жүйесіне кіруі мүмкін).
Кейбір НДС-тан босатылған топтар (мысалы, құрылыс-девелоперлік жеңілдіктері, белгілі қызмет түрлері) қайта қаралады; банктік коммиссиялар, интернет-платформалардың салық агенттігі сияқты жаңашыл элементтер енгізіледі.
Нарық пен халық неге наразылық білдіруде — негізгі себептер
1) Шағын және орта бизнеске (ШОБ) салмақ салу
Жаңа талаптар мен НДС-қа тіркеудің төмен шегі шағын бизнеске қосымша әкімшілік және қаржылық жүктеме әкеледі. Әсіресе қолма-қол айналымы көп, маржин төмен секторлар — кіші сауда, қоғамдық тамақтану, үй қызметтері — әсерін айқын сезінеді. Бірқатар сараптама есептері бойынша, жаңалықтар қабылданған жағдайда жүздеген мың компания негізгі режимге өтуге мәжбүр болуы мүмкін, бұл олардың салықтық шығынын, есеп-төлем жүйесін және несие қабылдау қабілетін өзгертеді.
2) Тұтыну бағасының өсуі және инфляция қаупі
НДС-тің өсуі өндірушілер мен сатушылар шығындарын тұтынушыларға өткізуге бейім. Бұл азық-түлік, қызмет көрсету және коммуналдық қызметтер бағасының өсуіне ықпал етуі мүмкін — әсіресе табысы төмен топтар үшін ауыр салмақ. Мемлекеттік түсініктеме инфляциялық тәуекелдерді ескеріп, жеңілдіктер тізімін бөліп қойғанымен, халық арасында алаңдаушылық сақталуда.
3) Жеңілдіктер мен «жасырын» шығындарды қайта қарау
Кодекстегі кейбір жеңілдіктер мен ерекшеліктер жойылып немесе тармақталды — бұл девелоперлер, кейбір қызмет көрсетушілер және фарма секторына әсер етуі мүмкін. Сонымен қатар, НДС-тің есептелу, қайтару және алдын ала төлеу тәртібіне қатысты жаңа ережелер кәсіпкерлер үшін өтпелі кезеңде ликвидтік қиындықтар туғызады деп есептелуде.
4) Коммуникация және сенім мәселесі
Кәсіпкерлер мен тұрғындар арасында заңның енгізілу себептері мен әсері туралы нақты әрі жеңіл түсіндірілмеген тұстар болды. Бұл ақпарат вакуумы әлеуметтік желілерде қауесет пен эмоцияның өсуіне жол ашты: «кодексті жою керек» деген үндеулер тез тарап, бейресми бастамаларға, петицияларға және ашық талқылауларға айланды. Әлеуметтік желілердегі нақты посттар мен бейнероликтер наразылық қозғалысын ықпал етіп жатыр.
Әлеуметтік желілер — шу қандай форматта?
Threads, Instagram, Telegram және басқа платформаларда «16% НДС-қа қарсы» хэштегтері мен бейнероликтер жиі пайда болды. Оперативті реакция ретінде кәсіпкерлер мен блогерлер арналған түсіндіру сессиялары мен вебинарлар өткізілуде. Кейбір посттарда кодекстің енгізілуіне қарсы нақты экономикалық дәлелдер келтірілсе, басқаларында эмоциялық және саяси реңк бар. Бұл қозғалыс ресми үндеулерге, Атамекен мен салалық одақтардағы сұрақ-жауап шараларына да әсер етті.
Мемлекет пен бизнес диалогы: не жасалды және не істеу керек
Үкімет пен Атамекен арасында диалог режимі жасалды: семинарлар, түсіндіру жұмыстары, салалық консультациялар өткізіліп жатыр. Ресми мәлімдемелерде кодекстің мақсаттары — әкімшілік жеңілдету, салық түсімдерін ұлғайту, қаржылық теңгерімді қалпына келтіру екені айтылады. Бірақ практикада кейбір нормалардың енгізілу мерзімі, тәртібі мен айқындылығы кәсіпкерлерді алаңдатады.
Үкіметке ұсыныстар (сараптамалық):
Айқын, аймақтық түсіндіру науқаны — ерекшелігі бар секторлар үшін мақсатты семинарлар, нақты есептеулер және калькуляторлар (бағаға әсер, салық жүктемесі) жариялау.
Өтпелі кезеңдер мен компенсациялар — шағын бизнес үшін кезең-кезеңмен енгізу және ликвидтікті қолдау механизмдерін қарастыру.
Пікірталас алаңдары — Атамекен, салалық одақтар және өңірлік кәсіпкерлерді кодекс нормаларын өңдеу мен ережелерді бекіту кезеңінде белсенді қатыстыру.
Кәсіпкерлерге ұсыныстар:
Қаржылық модельдерді қайта қарау: маржаны, баға құрылымын және сатып алу саясаттарын қайта бағалау.
Қолда бар есептілікті оңтайландыру және салықтық жоспарлауды күшейту: электрондық құжат айналымына, НДС есептеріне дайындық.
Қорытынды
Жаңа салық кодексі — күрделі теңгерім: бір жағынан бюджеттің тұрақтылығы мен адалдықты арттыру, екінші жағынан — экономиканың шынайы жағдайына әсері. Қоғамдық резонанс пен кәсіпкерлік наразылық — заңның халыққа әсерін, енгізу жолын және коммуникация сапасын тексеретін айна іспеттес. Егер билік ашық диалогты, өтпелі шараларды және нақты қолдауды берсе, кереғарлықтар жұғады; керісінше болса, әлеуметтік желілердегі үндеу әрі қарай күшейіп, саяси әрі экономикалық тәуекелдер тудыруы мүмкін.