Путиннің тапсырмасы — әзірге зерттеу деңгейінде; ядролық сынақтарды автоматты түрде қайта бастау дегенді білдірмейді.
2025 жылғы қарашада Ресей президенті Владимир Путинге берген тапсырма аясында ресейлік ведомствалар ядерлік сынақтарды дайындау мүмкіндігін зерттеп жатыр — яғни ресми түрде сынақтарды дереу бастау туралы шешім қабылданған жоқ, алдымен дайындық пен қажеттілікті бағалау тапсырылды.
Оқиғаның хронологиясы мен контексті
• 2025 жылдың 5-қарашасында Путин Қауіпсіздік кеңесінің отырысында бірнеше ведомствіден «ядерлік сынақтарға дайындықты бастау мүмкіндігін» зерттеуді сұрағаны туралы хабарланды. Бұл бұйрық АҚШ басшылығы тарапынан жасалған мәлімдемелерге — мүмкін қайтадан сынақтар өткізу ықтималдығына байланысты шықты.
• Кремль мен ресми тұлғалар кейін бұл тапсырманы толық бастамалық шешім емес, «целесообразность изучения» — яғни мүмкіндікті бағалау деп анықтап түсіндірді. Сондықтан қазіргі сәтте нақты сынақтардың ұйымдастырылуына қатысты ресми іс-әрекеттер байқалмайды.
Неге Ресей мұндай әрекетке барады? (мақсат пен мотив)
1. Паритет және қысым көрсету: Ресей — стратегиялық ядролық держава ретінде АҚШ пен Қытайпен «паритетті» сақтау ниетінде; қарсы тарап әрекет етсе — жауап қайтаруға дайын екенін көрсету мақсатында сигнал береді.
2. Саяси және ішкі аудиторияға бағытталған сигнал: санкциялар мен халықаралық қысым кезеңінде күш көрсету және қауіпсіздік кеңесінің мүшелеріне, әскери-патриоттық электоратқа ықпал ету. (ғалымдар және саясаттанушылар бұл түрдегі сигнализацияны жиі атап өтеді).
3. Техника мен инфрақұрылым дайындығын тексеру: егер ядролық сынақ қайта басталса, сынақ алаңдарын (Новая Земля сияқты) қайта іске қосуға логистика, персонал және технология қажет — сондықтан алдын ала зерделеу маңызы бар.
Заңдық және техникалық шектеулер
Кең ауқымды халықаралық құқық (мысалы, Кеңейтілген ядролық сынақтарға тыйым салу туралы келісім — CTBT) теоретикалық шектеу ретінде бар, алайда АҚШ CTBT-ті ратификацияламаған және Ресей 2023 жылы оның ратификациясынан шегінген еді; яғни құқықтық тосқауыл әлсіз. Новая Земля сияқты сынақ алаңдарын қайтадан белсендендіру — техникалық тұрғыдан мүмкін, бірақ уақыт пен шығын талап етеді.
Әлемдік қауіп: «ядерлік соғыс қаупі» шынайы ма?
Қазір дереу ядролық соғыс қаупі жоғары деп айту артық, бірақ шиеленістің эскалация ықтималдығы өсті. Путиннің тапсырмасы — әзірге зерттеу деңгейінде; ядролық сынақтарды автоматты түрде қайта бастау дегенді білдірмейді. Дегенмен, АҚШ-тың да айтуы және стратегиялық риториканың қатты болуы халықаралық шиеленісті күшейтеді — бұл дипломатиялық сенімділікті әлсіретіп, қате есептеулер немесе бақыланбайтын инциденттер тәуекелін жоғарылатуы мүмкін. Ядролық арсеналдарды көрсетіп, сынақтарды қайта бастау туралы пікірталас — қорқыныш пен бәскелестік алаңын ұлғайтатын фактор, бірақ «толық масштабты ядерлік соғыс» әдетте бірнеше қосымша қадам мен қатты эскалацияны талап етеді, сол себепті мұндай нәтиже қазірлікше өте ықтимал емес.
Болашақ сценарийлері
1. Минималды эскалация: ведомствалар зерттеу жүргізіп, нәтижесін жарияламай шешімге келмейді — шиеленіс дипломатиялық каналдар арқылы бәсеңдейді. (жеңіл ықтимал)
2. Символдық жауап: Ресей кейбір дайындық шараларын жариялап, сынақ алаңында техникалық жаттығулар жүргізеді, бірақ термоядролық жарылыстар болмайды — сигнал беру тактикасы. (орташа ықтимал)
3. Шын мәнінде сынақтарды жаңарту: егер АҚШ ресми түрде ядролық сынақтарды бастағанын растайтын болса — Ресей де сынақтарды қайта бастайды, бұл нақты халықаралық дағдарыс пен эскалация тудырады. (төмен де, бірақ мүмкін)
Қазақстанға және аймаққа ықпалы
• Қауіпсіздік пен экологиялық тәуекел: ядролық сынақ орындарының белсенділігі радиациялық қауіп тудыруы мүмкін, әсіресе Ресейдің арктикалық және теңіздегі әрекеттері аймақ экологиясына әсер ету ықтималдығын арттырады.
• Саяси шиеленіс: Орталық Азияда әскери-дипломатиялық қарым-қатынастар шиеленісе түседі; Қазақстан сияқты ядролық тәжірибеден өткен елдерге бұл жағдай ерекше назар аударуды талап етеді.
