Ел билігі жасырын қарыздарды бақылауға алмақ.
Қазақстанда соңғы жылдары бөліп төлеу арқылы сатып алу кең тарады. Телефон да, техника да, тіпті киімнің өзі “пайызсыз” болып көрінеді. Сауда орындары мұны жеңіл жол ретінде көрсетеді. Бірақ сарапшылардың айтуынша, бұл жасырын қарыздың ең қауіпті түрі, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.
Енді мемлекет осындай бөліп төлеу нарығын қатаң бақылауға алмақ. Бұл шешім миллиондаған адамның қаржылық жағдайына әсер етеді.
Неге бөліп төлеу проблемаға айналды?
Қазір бөліп төлеуді тек банктер емес, ондаған түрлі компания ұсынады:
мобильді операторлар,
сауда желілері,
банктердің еншілес ұйымдары,
техника мен автокөлікті жалға беретін компаниялар,
құрылыс салушылар.
Бірақ олардың қызметі заңмен реттелмеген. Олар клиентке қандай шарт қойғанын ешкім тексермейді.
Экономист Данияр Қасымов былай дейді:
«Бөліп төлеу халық үшін ең қауіпті қарыз. Өйткені адамдар мұны қарыз деп ойламайды. Бірақ бұл да несие. Тек атауы өзгерген», – дейді ол.
Шынайы қарыз мөлшері банктерге көрінбейді
Қазір кредиттік бюролар банктерден келетін ақпаратты ғана көреді.
Бірақ халықтың көп бөлігі банктен емес, сауда желілерінен бөліп төлеу алады. Ол еш жерде көрінбейді.
Ұлттық банк өкілі Нұрдәулет Айдосов бұл жағдайды ашық мойындады:
«Азаматтардың нақты қарыздық жүктемесін көрмей отырмыз. Бұл өте қауіпті», – деді ол.
Банктердің өздері де клиенттің нақты жағдайын білмей несие бере береді. Соның салдарынан азаматтар қарызға батады.
Банк те, клиент те нақты жағдайды білмейді бұл қаржылық жүйе үшін үлкен тәуекел.
Әлем елдері не істеп жатыр?
Ұлттық банк зерттеген халықаралық тәжірибеге қарасақ:
– Австралия, Қытай, Түркия, Франция, Швеция бөліп төлеуді толықтай кредитпен теңестірген.
– Ұлыбритания, Малайзия, Индонезия жаңа заң әзірлеп жатыр.
Сарапшы Ләйлә Мұхамбетова бұл өзгерістердің себебін былай түсіндіреді:
«Бөліп төлеу болашақтағы ақшаңызды қазір жұмсау. Қарыздың әсері бірдей. Сондықтан әлем елдері оны жасырын несие ретінде емес, толыққанды кредит ретінде қарастырып отыр», – деді ол.
Қазақстан да жаңа талаптарға көшеді
Ұлттық банк пен Қаржылық реттеу агенттігі енді Қазақстанда да бөліп төлеуді толық бақылауға алмақ.
Жаңа талап бойынша:
ірі сатушылар бөліп төлеу туралы барлық ақпаратты кредиттік бюроларға міндетті түрде жібереді.
Бұл дегеніміз: кез келген бөліп төлеу кредиттік тарихқа түседі.
Сауда және интеграция министрлігі бұл қадамды былай түсіндіреді:
«Азаматтың нақты қарыздық жүктемесін толық көруіміз керек. Бөліп төлеу жасырын болмауы тиіс», – деді ведомство өкілі Еркін Жұмабай.
Банктер неге сынға ілікті?
Банктер жылдар бойы “қарыздық жүктеме” көрсеткішін есептейміз дейді. Бірақ шын мәнінде олар халықтың жарты қарызын көрмей келді.
Экономист Тимур Елеусізов бұл жағдайды ашық сынады:
«Банктер клиенттің жағдайын толық білмей несие бере береді. Ал бұл өздері үшін де, халық үшін де қауіпті. Қарызды тексеру жүйесінде үлкен олқылық болды», – дейді сарапшы.
Шынында да, халықтың көп бөлігі:
– телефонды бөліп төледі,
– теледидарды бөліп төледі,
– жиһазды бөліп төледі,
бірақ банк базасында бұл ақпарат жоқ.
Сондықтан банк клиентті “таза”, “қарызы аз” деп ойлап, тағы несие береді.
Нәтижесінде адам артық қарызға батады, банк тәуекелге барады, жүйе әлсірейді.
Бұл өзгеріс халыққа қалай әсер етеді?
1. Жаңа несие алу қиындауы мүмкін
Бұрын бөліп төлеулер көрінбейтін. Енді ол да есепке енеді.
Банктер “қарызы көп” деген шешім шығаруы мүмкін.
2. Жасырын қарыздар жоғалады
Халық өз қарызын нақты көреді.
3. Талаптар ашық болады
Сатушылар шартты жасыра алмайды:
– айыппұл мөлшері,
– төлемді кешіктіргендегі шаралар,
– коллекторға беру тәртібі,
– тауарды қайтару ережесі
толық ашық көрсетіледі.
Неге билік дәл қазір қозғалды?
Соңғы жылдары халықтың несие алуы рекордтық деңгейге жетті.
Тек банктегі қарыз емес, бөліп төлеудің өзі де көбейіп кетті.
Сарапшылар алаңдаулы.
Экономист Айсұлу Тұрмағанбетова айтты:
«Халық “пайызсыз” деген жарнаманың арты қандай қарызға апаратынын түсінбей жүр. Егер нарық реттелмесе, бірнеше жылда жүздеген мың адам қарыз тұзағына түседі», – дейді ол.
Қазақстан қаржы тәртібін өзгертудің шынайы кезеңіне кірді
Бөліп төлеу біз ойлағандай жеңіл қызмет емес. Бұл нақты қарыз.
Ал қарызды жасыру ел экономикасына да, әр отбасының бюджетіне де зиян.
Мемлекет енді осы жасырын нарықты бақылауға алуға бел буды. Бұл өзгеріс халыққа да, банк жүйесіне де жаңа тәртіп әкеледі.
