$ 443.85 € 474.3 ₽ 4.8
Қазақстан – полиэтникалық мемлекет. Егемендік жылдары Қазақстан халқының этнодемографиялық құрылымы айтарлықтай өзгерді. Жалпы, этникалық құрылым екі себептің әсерінен өзгереді — этникалық топтардың табиғи өсу қарқынының өзгеруіне және олардың көші-қонының әсеріне байланысты. Skifnews.kz ақпараттық порталы қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірліктің қазақстандық моделін, Қазақстан халқы Ассамблеясының қызметін ақпараттық сүйемелдеу және түсіндіру мақсатында Қазақстан халқының этнодемографиялық сипаттамасына тоқталды.
ХХ ғасырда Қазақстан бастан кешкен этнодемографиялық сілкіністер КСРО-ның саяси, әлеуметтік, экономикалық даму ерекшеліктерінің нәтижесі болды. Республикаға көші-қон толқындары нәтижесінде оның этникалық құрамы түбегейлі өзгерді. Бұл процесстегі басты рөлді кеңес заманында Қазақстан халқының басым көпшілігін құраған, әсіресе, қалаларда славян халықтары алды. Қазақтардың демографиялық даму ерекшелігі КСРО-ның еуропалық бөлігіне тән стандарттарға жақындатылған орташаланған республикалық көрсеткіштерде көрініс тапты.
Қазіргі уақытта мемлекет халқының көпшілігі қазақтар, сыртқы көші-қонның халық санының серпініне әсері аз. Демографиялық дамудың негізгі нұсқалары ел ішінде орналасқан және қазақ этносының мәдени, әлеуметтік ерекшеліктеріне топтастырылған. Алғаш рет республиканың демографиялық жүйесі автохтонды негізде жұмыс істей бастады.
Егеменді демографиялық жүйенің даму тенденциялары қарама- қайшылыққа толы. Қазақстан Республикасында дәстүрлі құндылықтарға оралуға шақыратын этно-бағдарланған идеялардың айтарлықтай ықпалы бар, нақтырақ айтқанда, бала туу көрсеткішінің жоғарылығы және көпбалалы отбасы. Қазақтардың басым бөлігі өмір сүрген ауылдық жерлерде туу көрсеткіші «еуропаландырылған» қалаларға қарағанда айтарлықтай жоғары. Сонымен қатар, елде сапалы білім беру, прагматизм және бәсекеге қабілеттілік сияқты урбанизацияға негізделген қоғамдық сананы жаңғырту процесі жүргізілуде.
Халық санағының қорытындысы бойынша Қазақстанда 130 этнос есепке алынғаны белгілі. Ел халқының жалпы санының 1% -нан астамы этникалық топтар - бұл қазақтар, орыстар, украиндар, өзбектер, ұйғырлар, татарлар және немістер. Көпэтносты құрылымның маңызды элементтері Қазақстандағы салыстырмалы түрде саны аз этностар — корейлер (0,67 %), беларустар (0,64 %), әзірбайжандар (0,56 %), түріктер (0,55 %), поляктар, дүнгендер, күрдтер.
Қазақстан халқының этнодемографиялық құрылымының ерекшелігі - олардың санының Қазақстанның әртүрлі аймақтарындағы халықтар құрамындағы қатынасының әртүрлі нұсқалары болып келеді. Бұл ретте екі негізгі аймақтық тип ерекшеленеді: титулдық этникалық топтың үлесі басым аймақтар және орыс және басқа да еуропалық этностардың халқы басым аймақтар.
Тәуелсіздік жылдарында республиканың оңтүстік және шекара маңындағы облыстары халқының құрылымында ерекше елеулі өзгерістер болды-мұнда орыс және қазақ этностары халқының пайыздық арақатынасында елеулі өзгеріс байқалды, бұл қазақ этносының үлесі жоғары оңтүстік облыстарда жиі қоныстанатын оралмандардың көшіп келуінің, сондай-ақ орыс халқының көшіп кетуінің салдары еді. Мысалы, Солтүстік Қазақстан облысында орыстар мен украиндар жалпы халықтың 56% - дан астамын, қазақтар-31,42% - ын құрайды. Ал Қызылорда облысында керісінше жағдай бар. Облыс халқының этникалық құрамы моноэтникалық болып келеді: қазақтар — 95,22 %, орыстар — 2,25 %, корейлер — 1,33%. Өзбектердің басым бөлігі Оңтүстік Қазақстан облысында шоғырланған (облыстағы қазақтар саны бойынша екінші этнос). Сайрам ауданы мен Түркістан қаласында өзбектер халықтың көп бөлігін құрайды, тиісінше 64,14% және 52,86 %.
Ғалымдар Қазақстанның бүгінгі этнодемографиялық саралануы елдің тарихи демографиясының салдары екенін айтады: соғыстан кейінгі бейби-бум, КСРО кезеңіндегі этникалық көшіп келу, 20-30 жылдардағы ашаршылық кезіндегі көшіп кету және егемен Қазақстанды этникалық репатриациялау саясаты.
Қазақстанда бала туудың жоғары феноменін қосымша зерттеу қажет, өйткені бала туудың жоғары деңгейін тек төртінші және одан да көп бала туу ғана емес, сонымен қатар 2000 жылдардағы ұрпақтың бала туудың жоғары қарқындылығы да береді, сондықтан қазіргі уақытта демографтар бала туу үрдісінің қаншалықты жалғасатынын анықтай алмай отыр. Сонымен бірге, бүгінгі таңда демография саласындағы зерттеулерді тар бағытта емес, кең тұрғыдан жасау керек: әлеуметтік-мәдени, әлеуметтік-экономикалық және басқалар.
Қазақстанда бүгінде дербес демографиялық жүйе қалыптасқан немесе қазақтар векторын қоятын «демографиялық тәуелсіздік» пайда болды. Мамандардың айтуынша, қазіргі бейби-бум мен халықтың қартаюы, сондай-ақ жылдан жылға өсетін қосымша демографиялық жүктемені тудыратынын ескеру қажет. Сондықтан стратегиялық дамудың мемлекеттік саясатын қалыптастыру кезінде қазіргі демографиялық жағдайды да ескеру қажет.
Sn.kz порталының басқа да маңызды жаңалықтарын Instagram, Telеgram, facebook, twitter және vk секілді әлеуметтік желідегі парақшаларымыздан оқи аласыздар.
