$ 439.4 € 473.54 ₽ 4.76
Тоқаев еңбекқорлық, заңдылық және ағартушылық құндылықтарға негізделген жаңа қоғамдық этиканы ұсына отырып, әділ Қазақстанның құрылысын жариялады.
2019 жылдың 19 наурызы Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы айрықша маңызды күн болды. Қазақстанды 30 жылдай басқарып келген тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың орнына дәл осы күні Қазақстан Президенті қызметіне сол кездегі Сенат спикері Қасым-Жомарт Тоқаев келді. Бұл тарихи сәтке де 5 жыл уақыт өткен екен. Осы уақыт аралығында болған маңызды оқиғаларға шолу жасағанды жөн көрдік.
Қасым-Жомарт Тоқаевтың Президенттігіне 5 жыл толды. Ол енгізген бір президенттікті және 2029 жылдың соңында өкілеттіктердің аяқталуын ескере отырып, оның билігінің ортасы келді деп айтуға болады.
Саясаттанушы Данияр Әшімбаевтың айтуынша, бес жыл бұрын жаңа президенттің басты міндеті жүйені қайта жүктеу болатын. Тұрақтылықты, келісімді және прогресті қамтамасыз етуге арналған мемлекеттіліктің қазақстандық моделі екі негізгі факторға, біріншіден - күшті президенттік билікке, екіншіден - ақылды президенттік билікке, басқаша айтқанда - "ағартушылық авторитаризмге" сүйенеді.
Бұл модель мемлекеттілік пен тәуелсіздіктің қалыптасуын, қоғамдық шоғырлануды, экономикалық реформаларды және елдің халықаралық беделін қамтамасыз етті.
"Ондаған" жылдардағы проблема билікті монополиялау болды - олигархия түрінде және сонымен бірге бюрократиямен біріктірілген. Билік ұтқырлық пен икемділікті жоғалта бастады. Қаржы мен билік үшін қақтығыстар күшейе түсті.
Бұл жағдайда жаңа президент Қасым - Жомарт Тоқаев болды. Елдің ең тәжірибелі саясаткерлері мен басқарушыларының бірі (министр, премьер, спикер); шетелде жақсы танымал (БҰҰ Бас хатшысының орынбасары); жанжалдарға қатысы жоқ бірнеше жоғары дәрежедегі шенділердің бірі.
Жаңа Президенттен барлығы реформаларды күтті, бірақ мәселе олардың қандай болуы керектігі туралы консенсус болмауында болды. Сонымен қатар, Президентке команда құру және басқару аппаратын қайта құру қажет болды. Елімізде бірінші кезеңнің транзиттік басқару моделі жұмыс істегенін ұмытпауымыз керек, оған сәйкес Тұңғыш президент стратегиялық бақылауды сақтап қалды", - дейді саясаттанушы.
Тоқаев қоғамдық диалогты іске қосып, ұлттық қоғамдық сенім кеңесін (ҰБО) құрды, сондай-ақ қоғамдық пікірді мониторингілеу үшін өз әкімшілігінде Халықтың өтініштерін қарау мониторингіне жауапты құрылым құрды. "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасы жарияланды және оның шеңберінде адам құқықтарын қорғау жүйесі біртіндеп елеулі түрде реформаланды, министрлер мен әкімдердің халықпен қарым-қатынасының диалогтық тетігі енгізілді. Аппарат қызметін бағалау үшін факторлар тізбесіне әлеуметтанулық құралдар енгізілді.
Кейіннен Ұлттық құрылтай құрылды, оған қоғамның негізгі страталарының өкілдері кірді.
Мемлекеттік басқаруды реформалау жоспарында негізгі мәселелерді неғұрлым сапалы реттеу үшін ведомстволардың мамандануы едәуір кеңейтілді, басқаруды өңірлердің проблемаларына барынша жақындату үшін бұрын таратылған облыстар мен аудандар қайта құрылды.
Тоқаев президенттігінің негізгі жетістіктері мемлекеттік биліктің теңгерімді және барабар жұмыс істеуіне бағытталған 2022 жылғы конституциялық реформалар болды. Сонымен бірге экономиканы монополиясыздандыру және заңсыз шығарылған активтерді қайтару саясаты басталды (бұл елден және мемлекеттік юрисдикциядан келеді). Мемлекеттік аппарат пен бизнес-қоғамдастықтың ең жағымсыз қайраткерлері бойынша сот өтті.
Тоқаев еңбекқорлық, заңдылық және ағартушылық құндылықтарға негізделген жаңа қоғамдық этиканы ұсына отырып, әділ Қазақстанның құрылысын жариялады.
Айта кету керек, Президент басқарманың алғашқы апталарынан бастап дағдарысқа қарсы басқарушы ретінде әрекет етуге мәжбүр болды. Оқ-дәрі жарылыстары, ұлтаралық қақтығыстар, дала өрттері, пандемия және карантин. Шыңы 2022 жылғы қаңтардағы оқиғалар болды.
"Қасым-Жомарт Тоқаев оның қатал әрі шешуші көшбасшы бола алатынын көрсетті. Сырттан тексерілген мемлекеттік төңкеріс әрекетін басқан Тоқаев елдің Бір билікті басшысы болып шықты, алайда Президенттік билікті шектеуге барып, мінез-құлықтың жаңа этикалық моделінің жеке үлгісін көрсетті. Тоқаевтың саясаты референдумда және мерзімінен бұрын президенттік сайлауда халықтың жаппай қолдауына ие болды.
Бірақ айта кету керек, қаңтардың аяқталған оқиғалары тыныштық әкелмеді: Украинада соғыс бірден басталды, бұл бұрын-соңды болмаған геосаяси қақтығысқа әкелді. Тоқаев барлық алпауыт державалармен достық қарым - қатынаста елдің бейтараптығын және ең бастысы - ұлттық мүдделердің басымдығын қамтамасыз етумен тығыз айналысып, "өз мекенінде" болғанын атап өткен жөн. Қосымша бонус Халықаралық жүк тасымалын бақылау үшін бәсекелестікпен шиеленіскен Орталық Азиядағы көшбасшылық үшін жаңа ойын болды.
Тоқаев-Қазақстан үшін ерекше саясаткер. Мен бұл ойшыл деп айтар едім, ол істің адамы болуға мәжбүр болды және екі гипостазда да жетістікке жете алатынын дәлелдеді, - деп атап өтті Данияр Әшімбаев.
Ал, сарапшы әрі әлеуметтанушы Айнұр Бақытжанова Қасым-Жомарт Тоқаевтың бес жыл ішіндегі саяси реформаларына толығырақ тоқталды.
Оның айтуынша, Қасым-Жомарт Тоқаевтың саяси қадамдарына шолу жасау өте қиын жұмыстардың бірі сияқты, себебі сіздің алдыңызда іс-қиымыл барысын барынша тиімділікпен бірнеше жыл алға жоспарлаған жоғары технологиялық жүйе жұмыс істеп тұрғандай сезім пайда болады. Ел халқына әрбір президенттік Жолдауда тез жүзеге асырылатын және кейінгі реформалар үшін негіз болатын нақты инновациялар бар. Бұл дәйекті тәсіл билікті де, қоғамды да жұмылдырады, Президент туралы жинақылық пен принциптіліктің символы ретінде әсер қалдырады. Әрине, Президенттің сыртқы келбетін бағалау субъективті, өйткені елдің артында машина емес, адам тұр. Алайда Қасым-Жомарт Кемелұлының «еңсеру» және «жарық пен көлеңке» атты естеліктерінен оның тапқыр әрі жанашыр саясаткер болғанын көруге болады. Төменде Президенттің 5 жыл Президенттік өкілеттілігін атқаруы кезінде жүзеге асырған саяси реформаларына шолу жасалынады:
2019 жылы президент Тоқаев «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын жариялады, онда негізгі бағыт - мемлекет азаматтардың мүддесіне қызмет етуі тиіс.
Парламенттік оппозицияның қалыптасуына ықпал ететін қоғамдық-саяси митингілерді өткізу үшін хабарлама қағидаты енгізілді.
Партиялық сайлау тізімдеріндегі әйелдер мен жастар үшін олардың елді басқарудағы өкілдігін қамтамасыз ету мақсатында міндетті 30 пайыздық квота бекітілді.
2020 жылы коронавирус эпидемиясы кезінде Қасым-Жомарт Тоқаев өзін шешуші көшбасшы ретінде көрсетті. Аурудың таралуын болдырмау үшін ол тез арада төтенше жағдай енгізіп, Еуразия елдерінде алғашқылардың бірі болды. Сонымен бірге, ол халыққа айтарлықтай қолдау көрсете бастады: зейнетақылар 10% индекстелді, жастарға көтерме қолдауы берілді, ал шағын және орта бизнес салықты толығымен алып тастады.
2021 жылы бір мандатты округтер бойынша сайлауды ішінара өткізуді қамтитын саяси реформалар енгізілді, бұл кандидаттардың өзін-өзі ұсынуына мүмкіндік береді.
Барлық деңгейдегі әкімдерге саяси партияларда қызмет атқаруға тыйым салынды, бұл биліктің партиялық мүдделерден тәуелсіздігіне ықпал етеді.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте көмектесетін мемлекеттік органдардың азаматтармен және бизнеспен өзара іс-қимылы үшін цифрлық форматты басымдыққа айналдырған «Әдепкі цифрландыру» жобасына бастамашылық жасалды.
Сондай-ақ сыбайлас жемқорлық әрекеттері үшін сотталған азаматтарды шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға тыйым салынды.
2022 жыл Қазақстандағы саяси реформалардың жаңғыру сәтіне жетті. Сол кезде атқарылған шараларға шолу ретінде: Қазақстанда Конституцияны өзгерту жөніндегі референдум арқылы саяси жаңғырту жүргізілді. Негізгі өзгерістерге бір рет жеті жылдық президенттік мерзім енгізу, әртүрлі билік институттары арасында өкілеттіктерді қайта бөлу, «Суперпрезиденттік» Республика мәртебесінен бас тарту, Президентке партияларға мүше болуға және туыстарының мемлекеттік лауазымдарға орналасуына тыйым салу кірді. Сондай-ақ, жердің, судың және жер қойнауының Қазақстан халқына тиесілі екендігі туралы бап бекітілді, ал Конституциялық Сот 1995 жылы таратылғаннан кейін қалпына келтірілді.
2023 жылы Қазақстанда ауылдық елді мекендер мен аудандық маңызы бар қалалардың әкімдерін, содан кейін аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың басшыларын сайлау енгізілді. Мемлекеттік және квазимемлекеттік құрылымдарды қоғамдық бақылау туралы заң да қабылданды. Бұдан басқа, дауыстардың шекті мәнін еңсеру кезінде мемлекеттік органдардың қарауы үшін міндетті онлайн-петициялар институты енгізілді.
Ал 2024 жылы Қасым-Жомарт Кемелұлының саяси реформаларының бағыты қандай болатындығы оның Egemen Qazaqstan-ға берген сұхбатынан көруге болады. Яғни, Egemen Qazaqstan газетіне берген сұхбатында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстандағы маңызды саяси реформаларды талқылады. Конституциялық өзгерістер сыбайлас жемқорлықты жоюға және елдің болашақ дамуы үшін берік құқықтық іргетас құруға бағытталған. Көппартиялық сайлау енгізілді, парламенттік бақылау нығайтылды, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және заңсыз капиталды қайтару туралы заңдар қабылданды. Президент сондай-ақ демократиялық қайта құру үшін азаматтардың құқықтық сауаттылығы мен белсенділігінің маңыздылығын атап өтіп, бұрынғы жүйеге оралудың мүмкін еместігін айтты.
Қасым-Жомарт Тоқаевтың бес жылдық Президенттігінің сөзсіз нәтижесі Қазақстанның әлемдік аренадағы орнын нығайту, оның дипломатиялық ықпалын кеңейту және ұлттың жалпы әл-ауқатын жақсарту бойынша шараларының тиімді, оң нәтиже бергендігін көрудеміз. Оның стратегиялық басшылығы ел ішінде де, одан тыс жерлерде де бейбітшілікті, тұрақтылықты және өзара түсіністікті нығайтуға ықпал етті. Әлеуметтік бастамалары шешімі табылмай келе жатқан әлеуметтік маңызы бар мәселелерді қамтып, халықтың әлеуетін жақсартуға ықпалдасты. Мемлекеттік саясат шеңберінде жасалған жұмыстар халық пен мемлекетті басқарушылар арасында байланысты орнатып, Президенттің жыл сайынғы халқына жолдауы, Ұлттық Құрылтайды жандандыру, басқа да саяси бастамалары мемлекетімізді жаңа дамудың бастауына алып келді.
