«ХАМАС пен Трамп келісімге келе ме? Сарапшылар үш сценарийді атады

2025 жылдың қыркүйек айында АҚШ-тың бұрынғы президенті, қазіргі әкімшіліктің өкілі Дональд Трамп ХАМАС ұйымына тұтқындарды босату және келіссөздерді қайта бастау жөнінде ұсыныс жасады. Бұл ұсыныс әлемдік ақпарат құралдарында кеңінен талқыланып, тараптардың бейбітшілікке қадам жасайтын- жасамайтыны туралы түрлі пікір туғызды, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.

Осы мақалада ХАМАС пен Трамп әкімшілігі арасындағы ықтимал келісімнің негізгі факторлары, кедергілері және болашақ сценарийлері сарапталады.

ХАМАС пен Израиль арасындағы қақтығыс ондаған жылдарға созылып келеді. 2025 жылдың басында екі тарап бірнеше рет тұтқындармен алмасу жөнінде уақытша келісімге келген болатын. Бұл келісімдер қысқа мерзімде қақтығысты бәсеңдеткенімен, тұрақты бейбітшілікке қол жеткізген жоқ.

Қыркүйек айында АҚШ әкімшілігінің жаңа бастамасы тараптарды қайта келіссөздер үстеліне отырғызуды көздейді. Негізгі талаптардың бірі – барлық қалған тұтқындарды босату және одан кейін ұзақ мерзімді бітім жөнінде келіссөздер жүргізу.

ХАМАС үшін мұндай келісімнің бірнеше стратегиялық және тактикалық артықшылығы бар:

• Халықаралық беделді арттыру. Тұтқындарды босату арқылы ұйым аймақтық және халықаралық деңгейде оң имидж қалыптастыра алады.

• Гуманитарлық көмекке жол ашу. Бітім орнаған жағдайда Газа секторына гуманитарлық көмек пен қайта құру жұмыстарының көлемі артады.

• Саяси тұрақтылық. Ішкі аудитория алдында ХАМАС өзінің саяси беделін сақтап қалуға және қолдауды нығайтуға мүмкіндік алады.

Келісімге кедергі келтіруі мүмкін бірнеше маңызды фактор бар:

• Ішкі бөліністер. ХАМАС ішіндегі әскери және саяси қанаттардың ұстанымдары әртүрлі болуы ықтимал.

• Израильдің позициясы. Израиль үкіметінің әскери операциялары мен саяси талаптары келіссөздер процесін қиындатады.

• Аймақтық ойыншылардың ықпалы. Катар, Египет және Иран сияқты елдердің мүдделері келісім барысына әсер етеді.

• Қауіпсіздік кепілдіктерінің жеткіліксіздігі. ХАМАС толық кепілдіксіз тұтқындарды бірден босатудан бас тартуы мүмкін.

Сарапшылар қазіргі жағдайды үш негізгі сценарий бойынша болжайды:

1. Кезең-кезеңімен келісім (ең ықтимал нұсқа). Алдымен бірнеше тұтқын босатылады, кейінгі кезеңдерде қосымша босаулар және бітімге қол жеткізіледі.

2. Толық әрі жедел келісім. Барлық тұтқындар бір күнде босатылады және ұзақ мерзімді келісім жасалады. Бұл нұсқа үшін қосымша саяси және қауіпсіздік кепілдіктері қажет.

3. Келісімнің сәтсіздігі. Сенім тапшылығы немесе жаңа әскери операциялар салдарынан келіссөздер тоқтап, қақтығыс қайта жалғасуы мүмкін.

Ұзақ мерзімді бейбітшілікке қол жеткізу үшін мынадай шарттар маңызды:

• Барлық тараптардан айқын және жазбаша кепілдіктердің берілуі;

• Келісімдерді кезең-кезеңімен жүзеге асыру және халықаралық бақылаушылар арқылы мониторинг жүргізу;

• Аймақтық делдалдардың келісімі мен қолдауы;

• Израиль тарапынан қақтығысты ушықтыратын әрекеттерді тоқтату және гуманитарлық жағдайды жеңілдету жөнінде нақты қадамдар.

Сарапшылар пікірі

• Саясаттанушы Айбек Сапарбеков:
  «ХАМАС үшін ең үлкен қауіп – келісімнен кейінгі кезеңде өз позициясын жоғалтып алу. Сондықтан олар келіссөздерді кезең-кезеңімен жүргізуге мүдделі. Бұл оларға қосымша кепілдіктер алу мүмкіндігін береді», – дейді.

Сарапшылар қазіргі жағдайды үш негізгі сценарий бойынша болжайды:

Кезең-кезеңімен келісім (ең ықтимал нұсқа). Алдымен бірнеше тұтқын босатылады, кейінгі кезеңдерде қосымша босаулар және бітімге қол жеткізіледі.

Толық әрі жедел келісім. Барлық тұтқындар бір күнде босатылады және ұзақ мерзімді келісім жасалады. Бұл нұсқа үшін қосымша саяси және қауіпсіздік кепілдіктері қажет.

Келісімнің сәтсіздігі. Сенім тапшылығы немесе жаңа әскери операциялар салдарынан келіссөздер тоқтап, қақтығыс қайта жалғасуы мүмкін.

Халықаралық қатынастар маманы Динара Жұмағұлова:
«Трамп әкімшілігі бұл бастаманы алдағы сайлау қарсаңында сыртқы саясаттағы жетістік ретінде көрсетуі мүмкін. Сондықтан АҚШ үшін тұтқындардың тез босатылуы және атысты тоқтату туралы келісімнің жария түрде іске асуы маңызды», – деп есептейді.

Тұрақтылыққа қажетті шарттар

Ұзақ мерзімді бейбітшілікке қол жеткізу үшін мынадай шарттар маңызды:

• Барлық тараптардан айқын және жазбаша кепілдіктердің берілуі;

• Келісімдерді кезең-кезеңімен жүзеге асыру және халықаралық бақылаушылар арқылы мониторинг жүргізу;

• Аймақтық делдалдардың келісімі мен қолдауы;

• Израиль тарапынан қақтығысты ушықтыратын әрекеттерді тоқтату және гуманитарлық жағдайды жеңілдету жөнінде нақты қадамдар.

ХАМАС пен Трамп әкімшілігі арасындағы толық әрі шартсыз келісімге келу ықтималдығы төмен болғанымен, уақытша және кезеңдік тұтқын алмасу жөніндегі келісім жасалуы мүмкін. Бұл қадам тараптар арасындағы сенімді нығайтуға және ұзақ мерзімді бейбітшілікке негіз қалауға мүмкіндік береді.

Дегенмен, мұндай келісімнің өміршең болуы үшін нақты кепілдіктер, халықаралық бақылау және аймақтық ойыншылардың қолдауы қажет. Әйтпесе, кез келген уақытша бітім қысқа мерзімде бұзылып, қақтығыс қайта жалғасуы ықтимал.