Неліктен доллар бағамы өсіп, теңге қысымға ұшырауда: Сарапшылар пікір білдірді

2025 жылдың маусым айының ортасы қазақстандық теңгенің негізгі әлемдік валюталарға қатысты едәуір әлсіреуімен ерекшеленді. Осылайша, 17 мен 24 маусым аралығында АҚШ долларының теңгеге шаққандағы бағамы 2,15%-ға өсіп, 512,44 теңгеден 523,46 теңгеге жетті, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.

Осы уақыт аралығында ресейлік рубль теңгеге қатысты 6,52 теңгеден 6,69 теңгеге дейін нығайды, ал еуро 593,15 теңгеден 600,04 теңгеге дейін өсті. Бұл жағдай неліктен орын алып отыр?

Валюта нарығындағы жағдайға талдау

Теңгенің әлсіреуі USD/KZT жұбы бойынша сауда көлемінің 6,6%-ға артуымен қатар жүрді, ол 2025 жылғы 16 мен 20 маусым аралығында 1344,8 миллион АҚШ долларына жетті. Бұл нарықта шетел валютасына деген сұраныстың артқанын көрсетеді. Сонымен қатар, доллар индексінің (DXY) 0,53 пайыздық тармаққа өсіп, 98,9-ға жеткені байқалды (бүгінде DXY аздап төмендеп, 97,64 болды). Бұл америкалық валютаның жаһандық нығаюын білдіреді, бұл сөзсіз теңгеге қосымша қысым түсіреді.

Экспорттық бағалардың өсуі

Теңгенің әлсіреуіне қарамастан, жағымды жаңалықтар да бар. Мұнайды ескеретін экспорттық баға индексі 5,43 пайыздық тармаққа өсіп, 147,3-ке жетті. Сол сияқты, мұнайды есептемеген экспорттық баға индексі де айтарлықтай өсті – 4,99 пайыздық тармаққа, яғни 177,1-ге дейін (20.06.2025 деректері бойынша).

Бұл өсім Қазақстан экономикасы үшін өте қолайлы белгі болып табылады. Бұл елдің экспорттық табысы артып жатқанын білдіреді, бұл ұзақ мерзімді перспективада теңгені қолдауға және төлем теңгерімін жақсартуға мүмкіндік береді. Мұнайды ескеретін индекс өсуінің жоғары болуы Қазақстанның негізгі экспорттық тауары – мұнай бағасының оң динамикасын көрсетеді.

Алайда, бұл жерде уақытша кідіріс орын алады – мұнай бағасының теңге бағамына әсері бірнеше аптадан кейін байқалады.

Сарапшылардың пікірлері және Ұлттық банктің түсіндірмесі

Қаржыгер Андрей Чеботарев жыл басынан бері теңгерімсіздіктің жинақталуы мен валюта тәуекелдерінің өсуі байқалғанын түсіндіреді. Ол экономиканың негізгі көрсеткіштері мен теңге бағамының арасында сәйкессіздік болғанын, ал бағамның бұған дейін негізінен интервенциялар мен нарықтық емес қолдаулар арқылы ұсталып тұрғанын айтады.

"Валюта ұсынысының артық болуы Ұлттық қордан трансферттермен және экспорттаушылардың валюталық табысының бір бөлігін міндетті түрде конвертациялау талабымен байланысты болды", – Андрей Чеботарев.

Оның пікірінше, геосаяси жағдайдың нашарлауы (әсіресе Таяу Шығыста) және жаһандық инфляциялық күтулердің өсуі — бағамның түзетілуіне түрткі болған негізгі факторлар. Алайда, қаржыгер бұл күрт әлсіреу емес, басқарылатын түзету деп атап өтті, бұл квазимемлекеттік сектор мен экспорттаушыларда валюталық өтімділіктің жеткілікті көлемі бар екенін көрсетеді. Сондай-ақ, ол нақты сектордағы инвестициялық белсенділіктің жандануын шетел валютасына сұраныстың артуына себепші негізгі факторлардың бірі деп атады.

Өз кезегінде, Қазақстан Ұлттық банкінің төрағасы Тимур Сүлейменов 520 теңгеге дейінгі секіріс сезілерлік болғанымен, пайыздық жағынан алғанда шамадан тыс емес екенін атап өтті. Сонымен қатар, банкир теңгенің әлсіреуінің екі негізгі себебін атады:

• Демалыс маусымының басталуы – жаз мезгілі дәстүрлі түрде жеке тұлғалардың шетелге шығу үшін доллар мен еуроға сұранысының артуымен сипатталады.
• Бюджеттік және квазимемлекеттік бағдарламалардың жүзеге аса бастауы – маусым айында бюджеттік рәсімдер мен мемлекеттік сатып алулар аяқталғаннан кейін қаражат бюджет әкімшілеріне түсе бастайды.

"Қазір инвестициялық жобаларды жүзеге асырудың белсенді кезеңі басталды. Олардың көбісі жабдықтар мен қосалқы бөлшектерді импорттауға байланысты, сондықтан біз сауда көлемінің жоғары екенін көріп отырмыз", – Тимур Сүлейменов.

Сондай-ақ, Тимур Сүлейменов Ұлттық банкте курстың одан әрі күрт өсуіне негіз болатын себептер жоқ екенін айтты. Ол ішкі экономиканың тұрақты екенін және өсіп жатқанын атап өтті. Сыртқы факторларды болжау қиын, бірақ Brent маркалы мұнайдың бағасының 77 долларға дейін өсуі – жағымды жайттардың бірі.

Қысым қашан басылады?

Қаржыгер Арсен Темірбаевтың пікірінше, теңге бағамының қазіргі түзетілуі басқарылатын сипатта және одан әрі күрт әлсіреуге негіз жоқ.

"Себептердің бір бөлігі маусымдық сипатта болғандықтан, теңгеге қысымның азаюы шамамен күзге қарай байқалуы мүмкін. Нарық басқарылу белгілерін көрсетіп отыр, ал негізгі экономикалық көрсеткіштер теңге бағамының тұрақтануына негіз бар екенін білдіреді", – Арсен Темірбаев.