Ақшасы бар банктер Қазақстан экономикасына неге көмектеспейді?

Қазақстанда инвестициялар өсіп жатыр, өнеркәсіптегі жаңғыру басталды, өңдеу секторы алға жылжып келеді. Бірақ осының бәрінің артында ел экономикасын тежеп отырған бір үлкен, жүйелі проблема бар - банктердің экономикаға қызмет еткісі келмеуі, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.

Иә, бұл жұмсақ айтылған сөз емес.
Бұл - бүгінгі Қазақстанның нақты шындығы.

2025 жылы негізгі капиталға салынған инвестиция 11,5 трлн теңгеге жетсе де, банктердің үлесі бар болғаны 3,5%. Бұл - дамушы ел үшін өте төмен көрсеткіш қана емес, бұл - банктік жүйенің өз міндетін орындамай отырғанының айқын дәлелі.

Банктер - тұтынушылық несие беретін дүкенге айналды. Экономика оларды мүлдем қызықтырмайды

Соңғы он жылда банктер экономиканы қаржыландырудан саналы түрде бас тартып, оңай пайда түсетін бағытқа ауысты:
тұтынушылық несие - басты бизнес.

Халыққа 200–300 мың теңге несие беру - олардың негізгі табысы. Ал елге зауыт, инфрақұрылым, жаңа өндіріс керек болғанда — банк жоқ.

Экономист Мақсат Сапарбаев бұл жағдайды былай ашық айтады:

«Қазақстан банктері тәуекелден қашып отырған жоқ. Олар экономикаға көмектескісі келмейді. Себебі тұтынушылық несие арқылы күніне миллиондап пайда тауып отырғанда, өндіріс қаржыландырудың қажеті жоқ болып көрінеді», – дейді сарапшы.

Бұл - банктердің шын бет-бейнесін көрсететін сөз.

Банктің басты мәселесі - қорқыныш емес, ашкөздік

Көп жыл бойы банктерді «ұзақмерзімді жобалардан қорқады» деп ақтауды әдетке айналдырдық. Бірақ мәселе қорқынышта емес.

Нағыз мәселе - банктердің ашкөздігі мен жауапсыздығы

Өндіріс саласына несие беру - ауыр жұмыс.
Кепіл керек, тәуекел бар, жобаны бақылау керек.
Ал тұтынушылық несие - ештеңе істемей-ақ пайда табу.

Салалық сарапшы Динара Қайырғалиева бұл туралы өте қатты айтты:

«Біздің банктердің мінезі қалыптасып қойған: халықты қарызға батырып, тез пайда табу. Олар кәсіпорындарға несие беруге қабілетсіз емес - олар ондай жұмыспен айналысқысы келмейді», – дейді ол.

Бұл - банк секторындағы ең үлкен диагноз.

Банктерде ақша бар. Бірақ бұл ақшаның экономикаға қатысы жоқ

Қазақстан банктерінде ликвидтілік жеткілікті. Жыл сайын олардың табысы өсуде.
Бірақ сол ақша:
өндіріс саласына бармайды;
ауыл шаруашылығына бармайды;
өңдеу өнеркәсібін қаржыландырмайды.

Қайда барады?
импорттық тауарларды сатып алуға берілетін тұтынушылық несиеге;
қысқа мерзімді сауда айналымына;
қаржылық алып-сатарлыққа.

Бұл - банктік сектордың ұлттық мүддеге қарсы жұмыс істеп отырғанын көрсетеді.

Қаржы талдаушысы Ерлан Омар бұл туралы тікелей айтты:

«Қазақстан банктері өз миссиясын мүлде жоғалтты. Олар экономиканың дамуына үлес қосу міндетін емес, өз акционерлерінің қалтасын толтыру міндетін бірінші орынға қойған. Бұл - банк емес, коммерциялық қарыз аппараты», – дейді сарапшы.

2025 жылы бюджеттен инвестицияға бөлінген қаржы 42,6% өсті.
Мемлекет жаңа мектеп салады, жаңа жол салады, әлеуметтік нысандарды жөндейді, өңдеу секторына да ақша құяды.

Сонда банктер қайда?

Үндемейді. Бақылайды. Бірақ қатыспайды.

Мемлекет бәрін өзі істеп жатқанда банктерге не қалды?

Тек бір нәрсе - табыс.

Бұл - әділетсіздік.

Нарықтық экономикада банктер - дамудың драйвері.
Ал Қазақстанда банктер - дамудың тежеушісі.

Банктердің әрекетсіздігінен туындайтын нақты қауіптер

1. Жаңа зауыттар салынбайды

Кәсіпорындардың өз қаражаты жетпейді.
Мемлекеттік ақша жетпейді.
Ал банктер көмектеспейді.

Нәтижесінде - өндіріс баяулайды.

2. Ел технологиялық жағынан артта қалады

Жабдық сатып алуға салынған инвестиция небәрі 27,2%.
Бұл - өте төмен көрсеткіш.

3. Өңірлер одан әрі әлсірейді

Астана мен Алматы инвестицияның 23%-ын алады.
Ал банктер өңірдегі кәсіпорындарға ұзақмерзімді несие бермейді.

4. Экономика тұтынушылық несиеге байланып қалады

Бұл - ең қауіпті сценарий.

Жүйелі проблема: банктер экономикаға керек емес нәрсені ғана қаржыландырады

Шындық:
Қазақстан банктері елге қажет салаларды емес, өздеріне тиімді нәрсені ғана қаржыландырады.

Экономика - олардың стратегиясында жоқ.
Өндіріс - олардың қызығушылығында жоқ.
Ұзақмерзімді даму - олардың мақсаты емес.

Банк үшін Қазақстан экономикасының болашағы маңызды емес.
Маңыздысы - ай сайынғы пайда.

Бұл - банктік сектордың ашық саботажы.

Не істеу керек? Шынайы қадамдар

1. Банктерді ұзақмерзімді несиелеуге міндеттейтін заң керек.
Міндеттеу - жалғыз жол.
2. Мемлекет банктерге тым көп еркіндік беруді тоқтатуы керек.
3. Өндірістік жобаларды сақтандыратын ұлттық қор құрылуы тиіс.
4. Банктердің бизнес-моделін тұтынушылық несиеге тәуелділіктен арылту қажет.
5. Банк секторына нақты талап қою керек: экономикаға қызмет етпейтін банкке - нарықта орын жоқ.

Банк секторы өзгермейінше, экономика да өзгермейді

Қазақстан экономикасы дамып келеді, бірақ бұл дамуда банктердің үлесі жоқ.
Егер жағдай өзгермесе:
жаңа өндіріс болмайды;
өңірлер дамымайды;
технологиялық жаңғыру кешігеді;
экономика баяулайды.

Банктер - елдің дамуына үлес қосуы тиіс құрылым.
Ал бізде олар - тек халықты қарызға батыратын жүйеге айналып отыр.

Қазақстандағы ең үлкен экономикалық проблема
ақшасы бар банктердің ел экономикасына көмектеспеуі.