Қазақстандағы кітап шығару ісі қалай дамып жатыр?

Кітап, біздің рухани құндылығымыз ретінде, тек материалдық пайда ғана емес, қоғамның кітап оқуға деген қызығушылығын да арттыруға ықпал етеді. Егер баспалар тұтынушылардың талаптарына сай ұсыныстар жасап, олардың көңілінен шықса, сұраныс міндетті түрде артады. Бұл қоғамдағы кітап оқуға деген қызығушылықты оятуға да септігін тигізеді, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.

Қазақ әдебиетінің қалыптасуына жүздеген қазақ авторларының жемісті еңбек еткенін тарихтың өзі көрсетеді. Солардың ішінде қазақ баспа кітабының дамуына зор үлес қосқандарды атап өткен жөн.

Бұл, ең алдымен, 1859-1899 жылдар аралығында 22 кітап жазып, аударған Қашафутдин Шахмарданов, 1909-1915 жылдары Ақылбек Сабалұлы 15 кітап, Жүсіпбек Шейқұлисламов (1879-1915 жж.) – 15913 ж. ) – 7 кітап, Шәдітөр Жәңгіров (1910-1915 жж.) – 9 кітап және Спандияр Көбеев 3 кітап (оның бірі аудармасы), Ыбырай Алтынсарин – 4 кітап (1879-1899), Тайыр Жомартбаев – 2 кітап (1912-1913), Мәшғұр Жүсіп Көпеев – 3 кітап (1909-1910) және Мұхамеджан Сералин – 2 кітап (1903-1910).

Орыс, араб, парсы әдебиетінің классиктерін қазақ тіліне аударуда Спандияр Көбеев, Ақылбек Сабалұлы, Жүсіпбек Шейқұлисламов және Қашафутдин Шахмардановтар пайдалы жұмыстар атқарды.

Өз қызметі арқылы баспа мәдениетінің дамуына үлес қосқан баспагерлерді де айта кеткен жөн. Олар баспаханалар ұйымдастырды, мамандар оқытты, машиналар мен шрифттер алды, қолжазбаларды цензурадан өткізді, сондай-ақ, жарыққа шыққан кітаптарды таратты. Олар Кәрімов пен Шамсуддин Хусайынов, Кәкітай Құнанбаев, Мұхамеджан Сералин.

Қазақ кітаптарын шығару ісінде көптеген пайдалы істер атқарған ғалымдардың қызметі мен өмірбаянымен танысу өте қызықты. Бұл түркітанушы Ілияс Борағанский, қазақтың эпостық жырларын, ертегілерін, әңгімелерін жинаушы және шығарушы проф. Әбубәкір Диваев, шығыстанушы акад. В.В. Радлов, профессор И.Н. Березин және Н.И. Веселовский, сондай-ақ географ Г.Н. Потанин мен мұғалім Н.И. Ильминский.

ХХ ғасырдың басында патшалық езгіге ұшыраған халықтың қоғамдық санасын ояту процесі басталды. Бұл кезде үлкен саяси өзгерістердің қысымымен клапан аздап ашылып, білім мен прогресске сусаған отарлардың қуатты рухани күшіне жартылай шығарылды. Бұл әсіресе мұсылман халқының арасында білім мен баспасөздің дамуына игі әсерін тигізді.

Батыс елдерінде ХХ ғасырдың 60-жылдарында өркендеп, модернизмнен кейін келген постмодернизм бүгінде өнер мен мәдениетте, философия мен әдебиетте ең көп талқылануда. Постмодерндік теоретиктер қазіргі жағдайдағы адам мен қоғам проблемаларына, соның ішінде күрделі қоғамның қарқынды даму динамикасында ерекше мәнге ие «тұлғааралық» проблемаларға назар аударуға тырысты. Бұл кезеңдегі «постмодернизм» концепциясы сол уақыттағы әлеуметтік өзгерістермен қатар тез өзгеретін дүниенің тенденциясы болды. Постмодернизмнің пайда болуы өнердегі жаңа ағымдардың пайда болуымен қатар қоғамдағы әлеуметтік-саяси процестермен де байланысты болды. Осы кезде адам санасында бірқатар өзгерістер болды. Бірақ бұл құбылысты постмодерндік деп атауға болмайды, бірақ мұндай өзгерістер жеке емес, жалпы болды. Кришан Кумар постмодерндік теорияның басқалардан айырмашылығы оның жаңа қоғамдағы жаңа әлеуметтік шындыққа ғана емес, сонымен бірге біз түсінетін шындыққа да назар аударуында деп тұжырымдайды. Қоғамның әртүрлі аспектілерінің ауқымын қамтитын постмодернизм концепциясы объективті процестерден гөрі адам санасының жай-күйіне көбірек көңіл бөледі.

Кітап оқу әрқашан адамзат мәдениетінің маңызды бөлігі болды. Бұл білім алуға ғана емес, сонымен қатар қиялыңызды дамытуға, ой-өрісіңізді кеңейтуге, тіпті эмпатия қабілетіңізді жақсартуға мүмкіндік береді. Көне заманнан бері кітап – ұрпақтан ұрпаққа тәжірибе мен даналықты жеткізудің негізгі құралы. Баспахананың пайда болуымен және кітаптың жаппай таралуымен кітап оқу қоғамның барлық топтарына қолжетімді болды, бұл білім мен ғылымның дамуында басты рөл атқарды.

Оқу-тәрбие үрдісінде де кітап оқу басты рөл атқарады, көптеген қазақ отбасыларында кітапқа деген сүйіспеншілік жастайынан қалыптасады.

Әдебиет әрқашан қазақ мәдениетінің маңызды бөлігі болды. Абай Құнанбаев сынды ұлы ақындардың шығармаларынан қазіргі авторларға дейін қазақ әдебиеті халықтың рухын, салт-дәстүрін көрсетеді. Елімізде кітап оқу тек ойын-сауық ретінде ғана емес, мәдени құндылықтарды сақтау және жеткізу тәсілі ретінде де қабылданады.

Аударма ісі кітап шығару саласына қалай әсер етті?

Аударма сапасы туралы сөз қозғағанда, әдеби көркемдікке, тілдің дұрыс өрілуіне, стильдік тазалыққа ерекше мән беруіміз керек. Жалпы, өзге тілден аударма саласындағы жұмысты алып қарасаңыз, оның артықшылығы мен кемшілігі қатар жүретініне көз жеткізесіз.

Қазақ аударматану ғылымына келсек, ұлттық әдебиетті оятуға қызмет еткен қайраткерлердің қай-қайсысы да аудармашылықпен айналысты. Баяғыда Ә.Құнанбаевтан басталған сол жол кейінгі Ә.Бөкейхан, А.Байтұрсынов сынды Алаш жазушыларының шығармаларында да жалғасын тапты.

Кейбір авторлар өз еңбегіне көңілі толып, редактордың ескертпелеріне ренжіп жатады. Ұзақ уақыт бойы ізденіп, жұмыс істеген қолжазбасын дайын кітап ретінде қабылдайтын автор үшін редактордың түзетулер енгізуі ұнамауы мүмкін. Дегенмен, сапалы, пайдалы және оқылымы жоғары, оқырман көңілінен шығатын кітап шығаруға ұмтылу қажет.

Егер редактор өз кәсіби біліктілігін пайдаланып, авторды ашуландырмай, қатесін байқап, түзеткізсе, автор редактордың кәсібилігін мойындап, ұсыныстарына келісуі ықтимал. Автордың қатесін көрсету де редактордың шеберлігінің бір қыры. Кейде тәжірибелі, атақты авторлар жас редакторлардың пікірін елемей, оларға келісім бермей жатады. Егер редактор өз пікіріне сенімді болса, мұндай авторлардың қолжазбасын қабылдаудан бас тартуға батыл болуы керек. Оқырмандарын сыйлайтын және шығармасының сапасын жоғары бағалайтын авторлар талапшыл редакторды таңдайтыны сөзсіз.