АҚШ-тың ішкі экономикасының беріктігі, әлемдегі тұрақсыздық және басқа валюталардың әлсіздігі долларды жаһандық деңгейде күшейтіп отыр.
Соңғы аптада әлемдік нарықта мұнай бағасының жоғары болуына қарамастан, АҚШ долларының басқа валюталарға қатысты нығаюы байқалуда. Бұл құбылыс алғаш қарағанда түсініксіз көрінуі мүмкін, себебі тарихи тұрғыда қымбат мұнай көбінесе доллардың әлсіреуіне әкелетін. Алайда қазіргі жағдай бірнеше маңызды экономикалық және геосаяси факторлардың әсерімен қалыптасып отыр.
1. АҚШ-тың экономикалық деректері
АҚШ-тағы экономикалық көрсеткіштер – инфляция деңгейі, жұмыссыздық мөлшері және ішкі жалпы өнім (ІЖӨ) өсімі – күткеннен жоғары болып отыр. Бұл АҚШ Федералды резерв жүйесінің (ФРЖ) пайыздық мөлшерлемені ұзақ уақыт бойы жоғары деңгейде ұстап тұратынын білдіреді. Ал пайыздық мөлшерлеме жоғары болған сайын, инвесторлар долларлық активтерге көбірек қызығады, себебі олардан түсетін табыс та жоғары.
2. Геосаяси тұрақсыздық
Таяу Шығыс пен Украинадағы геосаяси шиеленістер инвесторларды «қауіпсіз гавань» саналатын долларға қарай ығыстырды. Мұндай кезде жаһандық капитал ағыны тұрақты әрі сенімді активтерге – атап айтқанда долларға бағытталады. Бұл сұранысты арттырып, доллар бағамын күшейтеді.
3. Қымбат мұнай және АҚШ-тың энергия нарығы
Мұнай бағасының өсуі әлемнің көптеген елдеріне, әсіресе мұнай импорттаушы елдерге кері әсер етеді. Ал АҚШ бүгінде ірі мұнай өндіруші және экспорттаушы елдердің біріне айналған. Яғни мұнай бағасының өсуі АҚШ-қа экономикалық жағынан тиімді болып отыр. Бұл да доллардың нығаюына сеп.
4. Басқа валюталардың әлсіздігі
Еуро, иена және фунт стерлинг сияқты негізгі валюталар доллармен салыстырғанда әлсіреуде. Еуропадағы баяу экономикалық өсім мен Жапониядағы монетарлық саясаттың жұмсақтығы доллардың салыстырмалы түрде тартымдылығын арттырып отыр.
Доллардың мұнай бағасы қымбаттап жатқан кезде де нығаюы – бұл жай ғана нарықтық кездейсоқтық емес, бірқатар экономикалық және геосаяси факторлардың нәтижесі. АҚШ-тың ішкі экономикасының беріктігі, әлемдегі тұрақсыздық және басқа валюталардың әлсіздігі долларды жаһандық деңгейде күшейтіп отыр.
Қазақстандық сарапшылар теңгенің тағдыры туралы не дейді?
"Тенгенің әлсіреуі бастапқыда наурыздан көрініс тапқан, ал кейінгі жақындай түсуге сыртқы себептер (сауда соғыстары, геосаяси шиеленіс) ғана емес, ішкі факторлар — экспорттық түсім, мемлекеттік шығындар да әсер етеді", - дейді Арман Бейсембаев.
Арман Байғанов бұл тұрақсыздыққа бірнеше себеп барын айтады. "Қаңтар–шілде аралығындағы доллар индексінің (DXY) 2%-ға өсуі – дүниежүзілік долларға сұраныстың көрсеткіші. Қаржы және мемлекеттік шығыстар (несие төлемдері, инфляция) – тенге бағамына қысым жасауда. Бұл жағдайда әлеуметтік қолдау шаралары – аз қамтылған топтарды қорғау үшін маңызды".
"Тенгенің әлсіреуі – импорттың күрт ұлғаюы, инфляцияның 11.8%-ға жетуі және бюджеттік жобалардың басталуы. Сонымен қатар, АФК болжамдары 2025 жылдың аяғына дейін 523–548 теңге диапазонында деп отыр. “Курс – бұл экономика индикаторы, ол желеуологиялық қажеттіліктен емес, нақты экономикалық саясат пен сенімнен қалыптасады”, - деп түсіндірді тағы бір сарапшы Алмат Орақбай.
Қазақстандық сарапшылар тенгенің долларға қарсы әлсіреуін — бір фактіге емес, сыртқы (ФРЖ, геосаясат) және ішкі (импорт, инфляция, мемлекеттік шығыстар) факторлардың қоспасына байланыстырған. Алдағы айларда рынок жағдайына қарай 540–550 теңге деңгейінде тұрақталуы ықтимал. Әлеуметтік қолдау шаралары мен интервенция – тәуекелдерді төмендетуге бағытталған шаралар. Жалпы, сарапшылардың кеңестері: дүрбелеңге салынбай, ресми интервенцияларды бақылап, жеке қаржыңызды әртараптандыруға – валюталық, депозиттік және білімге инвестиция жасауға шақырады.