Путин мен Трамп келіссөздері: Аляскадағы саммиттен кейінгі геосаяси теңгерім

2025 жылғы тамыздың 16-сы күні әлемдік саясат назары Аляскаға ауды. Мұнда АҚШ президенті Дональд Трамп пен Ресей басшысы Владимир Путин ұзақ үзілістен кейін алғаш рет толыққанды келіссөз өткізді. Бұл кездесу Женева саммитінен (2021 жыл) кейінгі ең ауқымды жүздесу ғана емес, сонымен қатар Украинадағы соғыс басталғаннан бергі ең жоғары деңгейдегі диалог.

Әлемдік қауымдастық, халықаралық сарапшылар және қарапайым халық бір сұрақ төңірегінде бас қатырды: бұл кездесу жаңа дәуірдің басталуы ма, әлде тек кезекті саяси спектакль ме?

Аляска саммиті: тарихи мәні

Эльмендорф-Ричардсон әскери базасында өткен келіссөздер екі форматта жүргізілді: алдымен екі президент жеке сөйлесті, кейін министрлер мен кеңесшілер қосылған кеңейтілген кездесу өтті. Журналистерге ашық бөлім қарастырылмады, ал баспасөзге тек екі тараптың қысқаша мәлімдемелері жеткізілді.

Трамп: «Келіссөздер өте тиімді өтті, біз белгілі бір прогреске қол жеткіздік».
Путин: «Кездесу байыпты да пайдалы болды. Біз Украина қауіпсіздігіне қатысты жұмыс істеуге дайынбыз».

Бұл сөздердің өзі ресми мәміле жасалмаса да, тараптардың ашық диалогқа дайын екенін көрсетеді.

Келіссөздердің басты тақырыптары

1. Украина мәселесі

Әңгіме өзегінің басым бөлігі Украинаға арналды.

• Трамптың ұстанымы: АҚШ толыққанды бейбіт келісім жасауға мүдделі. Ол қақтығысты тоқтатып қана қоймай, соғыстың қайта жалынбауына кепілдік беретін жаңа қауіпсіздік жүйесін қалыптастыруды ұсынды.

• Путиннің талабы: Ресей Украинаның бірнеше облысы бойынша «жаңа шындықты мойындауды» талап етті. Бұл – АҚШ пен Киев үшін аса ауыр шарт.

Axios дерегінше, дәл осы «максималистік талаптар» келіссөз барысында шиеленіс туғызып, Трамп келіссөзден мүлдем кетіп қалуды ойлаған.

2. Қауіпсіздік архитектурасы

Путин Еуропаны «бейбіт процесті тежемеуге» шақырды. Бұл сөз ЕО-ға бағытталған белгі болды. Ресей үшін ең маңыздысы – Украина НАТО-ға қосылмауы, ал АҚШ-тың мақсаты – соғысты тоқтату арқылы әлемдік нарықтағы тұрақсыздықты азайту.

3. Үшжақты формат

Кездесу нәтижесінде Трамп пен Украина президенті Зеленский «үшжақты келіссөздерге» үміт білдірді. Бұл Ресей–АҚШ–Украина үштарапты диалогы болмақ. Егер ол жүзеге асса, бұл – соғыстың аяқталуына нақты қадам болуы мүмкін.

Геосаяси салдары

1. АҚШ үшін

Трамптың негізгі мақсаты – өзінің саяси беделін арттыру. Егер ол Путинді келісімге көндіріп, Украинада бейбітшілікке жол ашса, бұл оның халықаралық аренадағы ең ірі жеңісі болар еді. Әсіресе 2026 жылғы сайлаулар қарсаңында бұл оның имиджін күшейтеді.

2. Ресей үшін

Путин келіссөздерді «ұзақ ойынды» жалғастыру үшін пайдаланып отыр. Ол санкциялардың қысымын азайтып, әлемдік қауымдастық алдында «диалогқа дайын ел» ретінде көрінгісі келеді.

3. Украина үшін

Киев үшін ең ауыр сәт – аумақтық тұтастық мәселесі. Украина ешқашан жерінен бас тартпайтынын мәлімдеп келеді. Сондықтан кез келген келіссөзде басты тәуекел – «бейбітшілік үшін территориядан айырылу» қаупі.

Әлемдік реакция

• Еуропа Одағы: сақтық танытып отыр. Брюссель Мәскеудің ұсыныстарын «жаңа шантаж» ретінде қабылдауы мүмкін.

• Қытай: бейтараптық ұстанымын жалғастырып, АҚШ пен Ресей арасындағы диалогты қолдады. Бұл Қытайға да тиімді, себебі ол жаһандық тұрақсыздықтан ұтылмайды.

• Қазақстан және Орталық Азия: бұл келіссөздер аймақ үшін маңызды. Егер Ресей мен АҚШ арасында жаңа баланс орнаса, Қазақстанға энергетика, қауіпсіздік және экономика салаларында жаңа мүмкіндіктер туындайды.

Қазақстан үшін сабақтар

Қазақстан әрқашан бейбіт дипломатияны қолдап келеді. Бұл жағдайда еліміздің сыртқы саясаты мына бағыттарды басшылыққа алуы тиіс:

1. Халықаралық құқық принциптері – аумақтық тұтастықты қолдау.

2. Бейтарап көпвекторлы саясат – Ресеймен де, АҚШ-пен де диалогты жалғастыру.

3. Аймақтық қауіпсіздікке үлес қосу – Қазақстан келіссөз алаңы ретінде өз рөлін күшейте алады (Астана процесі тәжірибесі бар). 

Трамп: Украина НАТО-ға кірмейді, бірақ АҚШ қауіпсіздік кепілдігін береді 

АҚШ президенті Дональд Трамп Владимир Зеленскиймен кездесуінде Украинаның НАТО құрамына кіре алмайтынын мәлімдеді.

Алайда Вашингтон Киевке сенімді қауіпсіздік кепілдігін ұсынбақ. Оның ішінде АҚШ қаруын сатып алу мүмкіндігі бар, ал шығынды НАТО көтеруі мүмкін.

Трамптың айтуынша, егер бүгінгі келіссөздерден нәтиже шықпаса, АҚШ Украинаға көмек көрсетуді тоқтатады. Сонымен қатар ол келіссөзден соң бірден Ресей президенті Владимир Путинге қоңырау шалатынын жеткізді.

Кездесу барысында Владимир Зеленский елде президент сайлауын өткізуге дайын екенін, бірақ соғыс жағдайында бұл мүмкін еместігін айтты.

Айта кетейік, Трамп әңгіме кезінде Зеленскийдің костюмін де мақтап өткен.

Аляскадағы Путин мен Трамптың келіссөздері әлемдік саясаттағы жаңа кезеңнің бастауы болуы мүмкін. Әзірге нақты келісім жоқ, бірақ диалогтың қайта басталғанының өзі – үлкен алға жылжу.

Басты сұрақ: Украина тағдыры қандай шешімге келмек? Егер тараптар бейбіт келісімге қол жеткізсе, бұл ХХІ ғасырдағы ең ірі дипломатиялық табыс болар еді. Ал егер келіссөздер сәтсіздікке ұшыраса, әлемді жаңа қақтығыстар, жаңа санкциялар мен геосаяси дүрбелең күтіп тұр.

Әзірге әлем демін ішіне тартып, келесі раундты күтуде...