Соғыс созылған сайын украин қоғамында «соғысты тоқтатайық» деген үн күшейгенімен, ресми түрде жер беріп, заңды тануға дайындық айқын көпшілік позициясына айналған жоқ.
Қазіргі деректерге сүйенсек, Президент Владимир Зеленскийдің Ресейге ресми территориялық келісімге келуі (құқықтық тануға) екі себеппен аса ықтимал емес:
1. Украина Конституциясы аумақты өзгерту мәселесін тек жалпыхалықтық референдуммен шешуге жол береді; президент, үкімет не парламент мұндай шешім қабылдай алмайды.
2. 2022 жылғы 4 қазандағы жарлықта Зеленский Путинмен келіссөз жүргізуді «мүмкін емес» деп рәсімдеген (РФ-пен жалпы келіссөз есігін жабу емес, бірақ Путинмен жеке келіссөзді жоққа шығару).
Бұл норманы Кремль өзі де жиі еске салады. Сонымен бірге соғыс созылған сайын қоғамда «майданды қатыру» (де-факто шептерді бекіту) туралы пікірталас күшейіп жатыр. Бірақ бұл сценарийде де Киев заңдық танудан бас тартып, халықаралық құқықтағы тұтастық қағидатын сақтауға тырысады.
Неге ресми келісімге бару қиын?
1) Конституциялық тыйым мен саяси жауапкершілік: Украина Конституциясының 73-бабы: «Украина аумағын өзгертудің мәселелері тек қана бүкіл-украиналық референдуммен шешіледі» дейді. Демек, президенттің дауыс берусіз «аумақ беремін» деуі — конституцияны бұзу. Бұл норманы халықаралық құқықтағы «аумақтық тұтастық» қағидасы да күшейтеді.
2) 2022 ж. жарлық және соғыс жағдайындағы құқықтық шектеулер: 2022 жылғы 4 қазанда Зеленский Путинмен келіссөз жүргізуді «мүмкін емес» деп бекітті. Кремль де 2025 жылы осы тыйымды алға тартып, Киевтің «қалайша келіссөзге келеді?» деп саяси қысым жасады. Бұл — Киевтің маневрін құқықтық тұрғыда тарылтады.
3) Халықаралық позиция: 2024 жылғы 15–16 маусымда Швейцарияда өткен «Украина бейбіт саммитінің» бірлескен коммюникесі бейбіт келісімнің іргетасы халықаралық құқық пен БҰҰ қағидаттары (соның ішінде аумақтық тұтастық) екенін бекітті. Бұл құжат Киевтің «жерге жер, бейбітшілікке бейбітшілік» саудасын емес, әділетті бейбіт шешімді көздейтінін көрсетеді.
Алаңдағы ахуал және мәміле кеңістігі
Мәскеудің талаптары
РФ тарапынан «шептерді бекіту, НАТО-дан бас тарту, Донбастан шығу» сияқты талаптар кезең-кезеңімен айтылып келеді; Киев оларды «ультиматум» деп қабылдайды. 2024 жылғы маусымда Путиннің «одан да көп аумақ керек» деген шартын Украина бірден жоққа шығарды. 2025 жылғы тамызда да «Донбастан толық кету/бейтараптық» тәрізді шарттар туралы хабарлар шықты — бұл позициялық алшақтықтың сақталып отырғанын аңғартады.
Қоғамдық пікірдің эволюциясыСоғыс созылған сайын украин қоғамында «соғысты тоқтатайық» деген үн күшейгенімен, ресми түрде жер беріп, заңды тануға дайындық айқын көпшілік позициясына айналған жоқ. Журналистік зерттеулер мен талдаулар да украиндардың көп бөлігі «танылмаған қатыру» сценарийін (де-факто шеп, де-юре танусыз) ғана ойластыратынын көрсетеді.
Неге Киев заңдық танудан қашады?
• Прецедент қаупі: Күшпен жер алу легитимделсе, әлемде ұқсас агрессияға «жасыл жарық» жануы мүмкін. Бұл ой халықаралық талқылауда жиі айтылады.
• Қауіпсіздік логикасы: Алдыңғы шептерді берген сайын, жаңа қорғаныс желісін әлсіз географияда қайта тұрғызу қажет болады. Бұл әскери-стратегиялық тұрғыдан тиімсіз.
• Ішкі легитимдік: Референдумсыз кез келген келісім — конституциялық дағдарыс.
Зеленский келісуі мүмкін бе?
Қысқа-нұсқа: ресми, құқықтық тұрғыда территория беруге келісуі екіталай. Конституция мен 2022 ж. саяси-құқықтық шектеулер бұған жол бермейді; халықаралық әріптестерінің көпшілігі де аумақтық тұтастық қағидатын ұстанады. Ең шынайы көрінетін жол — де-факто атысты тоқтату/шептерді уақытша бекіту, бірақ аннексияны заңды танусыз, әрі қауіпсіздік кепілдіктерін күшейту. Бұл да оңай емес: Мәскеудің талаптары мен Киевтің «бейбіт формуласы» арасындағы алшақтық әлі үлкен.