Газа аймағы: Бейбіт келісімнің ықтималдығы және қазіргі ахуал

Газа секторы — ондаған жылдар бойы қақтығыстың, қан төгудің және қираудың символына айналған аймақ. Соңғы апталардағы оқиғалар жағдайды бұрынғыдан да ауырлатып, әлем назарын тағы да Таяу Шығысқа аударды. Қазіргі уақытта Газа тек әскери майдан емес, сонымен бірге халықаралық құқық пен адамгершілік құндылықтардың сынақ алаңы болып отыр.

Қақтығыстың өршуі

2023 жылдың қазан айында «Хамас» Израильге қарсы шабуыл ұйымдастырып, соған жауап ретінде Израиль Газа секторында ауқымды әскери операция бастаған еді. Сол уақыттан бері жағдай тұрақталудың орнына, күннен күнге шиеленісіп барады.

Израиль билігі Газаға толық блокада енгізіп, азық-түлік, дәрі-дәрмек, жанармай, электр энергиясы мен ауыз судың жеткізілуін тоқтатты. Соның салдарынан бейбіт халықтың жағдайы күрт нашарлап, халықаралық ұйымдар апатты «қасіретті деңгейге» жетті деп бағалап отыр.

2025 жылдың қыркүйегінде Израиль солтүстік бағыттағы Zikim трассасын жауып тастады. Бұл — гуманитарлық көмекті жеткізудің негізгі жолдарының бірі болатын. Жабылу нәтижесінде солтүстік Газада аштық пен ауру бұрынғыдан да күшейді.

Қазіргі ахуал — не өзгерді және не өзгерген жоқ

1. АҚШ-тың 20 тармақтық жоспары. Ақ үй жариялаған бастама атысты тоқтату, тұтқындардың 72 сағатта айырбасымен босатылуы, және Газада уақытша халықаралық бақылау/технократиялық басқару тәрізді шараларды қарастырады. Жоспардың мақсаты — демилитаризация, гуманитарлық көмекті қалпына келтіру және кейінгі қайта қалпына келтіру. 

2. Израиль билігі мен Хамас арасындағы позициялар. Израиль премьер-министрі жоспарды қолдаған кейбір мәлімдемелер жасағанымен, оның нақты шарттары бар — қауіпсіздік кепілдіктері, тұтқындарды қайтару және террористік инфрақұрылымды жою сияқты. Хамастың ресми келісімі жоқ немесе оған қатысты ашық растама әлі жарияланған жоқ; бұл — жоспардың іске қосылуы мен тез тоқтауға кепілдік бермейтін ең маңызды белгі. 

3. Гуманитарлық коридорлар мен көмекке қолжетімділік нашарлауы. Солтүстік Газаға кіретін негізгі бағыттардың бірі — Zikim трассасы — жабылған; бұл азық-түлік пен дәрі-дәрмек жеткізілімдерін елеулі түрде тежеді және аштық пен ауру қаупін ушықтырды. Халықаралық агенттіктер бұл жағдайды «жедел гуманитарлық дағдарыс» деп бағалап отыр. 

4. Әлі де атыс жалғасуда. Кей аймақтарда шабуылдар мен әуе соққылары тоқтағаны туралы сенімді ақпарат жоқ — оны қалпына келтіру мен қауіпсіздік кепілдіктері үшін нақты келісімдер қажет. Сондықтан «соғыс тоқтады» деген қорытындыны әзірге жариялауға болмайды.

Гуманитарлық дағдарыс

Газа бүгінде толыққанды гуманитарлық коллапстың алдында тұр.

• Азық-түлік тапшылығы: Мыңдаған бала аштықтан зардап шегіп, ДДСҰ бұл жағдайды «қолдан жасалған апат» деп атады.

• Медицина жүйесінің күйреуі: Ауруханалар бомбаланып, жұмысын тоқтатуға мәжбүр болды. Израильдің әуе соққыларынан кейін тіпті эвакуацияланған медициналық орталықтардың да жойылғаны туралы ақпарат бар.

• Қауіпсіздік мәселесі: Гуманитарлық көмек тарату кезінде адамдарға оқ атылып, көптеген бейбіт тұрғын қаза тапқан фактілер тіркелді.

Саяси және дипломатиялық шиеленіс

Газа мәселесі тек Израиль мен Палестина арасындағы соғыс емес. Бұл — халықаралық қатынастардың да күрделі сынағы.

• Әлем елдерінің бір бөлігі Израильді соғыс қылмыстарымен айыптап отыр.

• Басқа бірқатар мемлекеттер, соның ішінде АҚШ, жағдайды реттеу үшін жаңа бейбітшілік жоспарларын ұсынып жатыр. Соңғысы — АҚШ-тың соғысты тоқтатып, тұтқындарды босату және халықаралық көмекті енгізу жоспары.

• Қазақстан мен Әзербайжан бұл бастаманы қолдап, оны аймақтық тұрақтылықты қалпына келтірудің алғашқы қадамы ретінде бағалады.

Әскери ахуал

Израиль әскері Газаның орталығына бағытталған ауқымды шабуылдарын жалғастыруда. Әуе және артиллериялық соққылар көбіне тұрғын аудандарға түсіп, бейбіт халық арасында құрбандар саны артуда.

Сонымен қатар, Израиль Газа қаласын толықтай «соғыс аймағы» деп жариялап, гуманитарлық үзілістерді доғарғанын мәлімдеді. Бұл қадам халықаралық қауымдастықтың қатаң сынына ұшырады.

Хамас пен өзге қарулы топтар да қарсылығын тоқтатпай, Израиль аумағына бағытталған шабуылдарын жалғастыруда.

Болашақ сценарийлер

Аналитиктер алдағы уақытқа үш ықтимал сценарийді атап өтеді:

1. Бейбіт келісім және уақытша тоқтату.
   АҚШ-тың ара ағайындығымен атысты уақытша тоқтату, гуманитарлық көмекті енгізу мүмкіндігі бар. Алайда бұл ұзақ мерзімді тұрақтылыққа кепіл болмайды.

2. Қақтығыстың жалғасуы.
   Израиль әскери операцияларын тоқтатпай, Хамасты толық әлсіретуді көздеуі мүмкін. Бұл жағдайда гуманитарлық апат бұрынғыдан да ауырлай түспек.

3. Халықаралық араласу.
   БҰҰ, араб мемлекеттері мен Түркия, Иран секілді аймақтық ойыншылардың белсенді араласуы ықтимал. Газаны халықаралық бақылауға беру немесе бейбітшілік күшін кіргізу мәселесі күн тәртібіне шығуы мүмкін.

Қазақстан үшін маңызы

Қазақстан сыртқы саясатта бейтарап ұстанымды сақтай отырып, халықаралық гуманитарлық бастамаларды қолдауда. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың сөзінше, бейбітшілікті қалпына келтіру — тек аймақ үшін емес, бүкіл әлемдік қауіпсіздік үшін маңызды қадам.

Сонымен бірге, Газа дағдарысы біздің ел үшін миграциялық толқын, энергетикалық нарықтағы тұрақсыздық және халықаралық қауіпсіздік салдарымен де байланысты.

Қазақстан халықаралық саясатта бейтараптық ұстанымын сақтай отырып, гуманитарлық бастамаларды қолдайды және күрделі халықаралық диалогқа қатысу арқылы аймақтық тұрақтылыққа ықпал ете алады. Ресми нұсқаларда Қазақстан АҚШ-тың жоспарын позитивті қабылдаған елдер қатарында аталды.Қақтығыс аймағындағы тұрақсыздық жаһандық энергетика мен тасымалдау нарықтарына қысым көрсетуі мүмкін — бұл өз кезегінде мұнай-газ бағаларына және логистикаға әсер етеді, Қазақстанның сыртқы саудасына жанама түрде әсер етуі ықтимал.

Қақтығыс ұлғайған жағдайда босқындар ағынының күшеюі және аймақтық гуманитарлық қысым Қазақстан сияқты елдер үшін сыртқы көмек пен дипломатиялық жауапкершілік мәселелерін төтенше түрде алға шығарады.

Қазақстанда Палестина мәселесіне қатысты азаматтық сезім жоғары; шетелдегі қақтығыс қазақ қоғамында қоғамдық пікірталастар мен қайырымдылық-акцияларды тудырады, бұл билік пен дипломатияға қысым көрсете алады.

Қорытынды

Газадағы ахуал — жай ғана әскери қақтығыс емес. Бұл — адамзаттың ортақ құндылықтарына, халықаралық құқыққа және гуманизмге төнген сын.

Қазір ең басты міндет — атысты тоқтатып, гуманитарлық дәліздер ашу. Ұзақ мерзімді тұрақтылыққа жету үшін дипломатиялық шешімдер қажет. Әйтпесе, Газа соғысы тек Таяу Шығысты ғана емес, бүкіл әлемді жаңа дағдарысқа ұрындыруы мүмкін.