Қазақстан мен Қытай мәдени-гуманитарлық қатынастарды дамытуға ниетті

Кездесу барысында мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты дамыту, өзара ынтымақтастық бойынша шарт-құқықтық негізді жетілдіру, екі ел арасында мәдени орталықтарды құру мәселелері, сонымен қатар биылғы ҚР Конституциясының 20 жылдығын, Қазақ хандығының 550 жылдығын, қазақтың ұлы ойшыл ақыны Абайдың 170 жылдығын және қытайдың композиторы Сянь Синхайдың 110 жылдығына орайластырылған мәдени шараларды өткізуге арналған сұрақтар талқыланды.

Қазақстан мен Қытай арасындағы мәдени-гуманитарлық өзара ынтымақтастықтың жоғары қарқыны атап өтілді. Мәдени саладағы үлкен мүмкіндіктер мен әлеуетті бағыттардағы ынтымақтастықты ескере отырып, екі елде мәдени маусымдарды өткізуге қол жеткізілді.

ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы қорының қолдауымен Қазақстан Республикасының Қытай Халық Республикасындағы Елшілігі Бейжіңде «Абай оқуларын» және «Белгісіз Қазақстан» фотокөрмесін ұйымдастыру мәселелері келісілді.

Сұхбаттасушылар алдағы шаралар сәтті өткізіліп, екі ел арасында өзаратүсінушілік пен достықтың тереңдей түсуіне ықпал ететініне сенім білдірді.

Қытай – тарихи, сәулеттік, мәдени орындардың алтын сандығы. 1985 жылдан бері Қытай ЮНЕСКО-мен бірлесе отырып осы тарихи ескерткіштерді қорғау шараларын атқарып келеді. Мұнда мемлекет қорғауындағы 119 табиғи аймақ бар.

Сондай-ақ, Қытай жерінде әлемнің ең биік тауы – Тибет орналасқан. Елдің визитті картасына айналған Ұлы Қытай Қорғанынан бастау алатын өзінше сұлу ландшафтар, өзендер, көлдер, теңіздегі шипажайлық қалалар, көне ғибадатханалар көрген көзді ынтықтырады. Қытайға жолыңыз түссе, міндетті түрде Пудун ауданына, Могао үңгіріне, Лэшандағы алып Буддаға, Хуаншань тауларына, Ли өзеніне, Терракоттың әскеріне, Тыйым салынған қалашыққа, Потал сарайына бару керексіз.

1980 жылы халық санының артып кетуіне байланысты, ҚХР бір отбасында бір бала болу керектігі жайлы заң қабылдады. Бұл халықтың қартайып кетуіне әкеліп соқтырды. Енді билік басындағылар аталған заңнан бас тартып, баланың жынысын алдын ала анықтауға тыйым салуды ойлап отыр. Себебі, отбасында ұл балаға көп мән беріледі де, қыз бала екендігін білген ата-ана жасанды түсіктің көмегіне жүгінеді.

Қытай жерінде ең алғаш рет қағаз, компас, жібек, фарфор, парашют, механикалық сағаттар пайда болған.

Қытай аймағы 5 сағаттық белдеуде орналасқанымен, экономикалық қажеттілікке байланысты барлық халық бір уақытпен жүреді.

Америкалық және еуропалық өндіріс орындарының көпшілігі Қытайға көшірілген. Өйткені, мұнда тауар тез өндіріледі әрі шығын аз кетеді. Енді "Қытайда жасалған" жазуы бірлескен тауарларда да пайда болып жүр.

Елде тұрғын үй мәселесі де мәз емес. Толыққанды пәтерді сатып алу әркімнің қолынан келе бермейді. Сол себепті, көпшілік капсула-бөлмелерді алады (кереуеті бар екі метрлік бөлме).

Қытайлық жатақханалардың бір бөлмесінде 6-7 кереует болады. Онда асхана жоқ, екі қабатқа бір дәретхана болады. Бірінші курс студенттерінің барлығы да жатақханада тұруы керек.

Ұлы Қытай Қорғаны – 2500 шақырым ұзындыққа созылып жатқан алып сәулет ескерткіші. Қамал ерте кездерде көшпелі ғұн тайпасынан қорғану үшін салынған деседі.

Өлім жазасы басқа елге қарағанда Қытайда көп қолданылады. Және ҚХР басқа елдің азаматын да жазалауы мүмкін.

Табиғи газды жанармай ретінде ең алғаш рет қолданған қытайлықтар екен.

Қытайлықтар шекара дегенді білмейді. Олар тіпті мысықтан да тон тігеді. Сондықтан болар, елде синофобия ауруы кең таралған.

Қытайда қаралы киім ретінде ақ түсті киім киіледі.

Елде 200-ден астам диалект бар.

Қытайда күрес өнері өте жақсы дамыған, олардың ішіндегі ең танымалы – ушу саньда және кунг-фу.

Қытайлықтар жол ережесін көп бұзады, тіпті, жол бойындағы өлім көрсеткіші ең жоғары ел ретінде танылып кетті.

Шәйді өсіру және демдеу рәсімін ең алғаш ойлап тапқандар – қытайлықтар. Шәй Қытайда б.з.д ІІІ ғасырда пайда болды.

1956 жылы ҚКП 8 съезінде Мао Джетуң идеяларының жеңісімен, «үлкен адым» саясатымен, «коммунизацияландырумен» аяқталған жаңа бағыт жарияланды. Одан кейін негізгі ұраны болған социализм құру кезіндегі класстық күресті күшейту және Қытайдың мемлекет пен қоғам құрудағы «ерекше жолы» екі жақтың теке-тіресінен «мәдени революция» жарияланды (тауарлық-ақшалай қатынастарды мойындамау, мемлекеттік емес жекешелендірудің болмауы, сыртқы экономикалық қатынастарды болдырмау, адалсыз саясаткерлерді жұрт алдында соттау, хунбэйбиндер және т.б.)

Бұл саясат кейін «төрт банданы» құлатқаннан соң, кейін билік басына келген Дэн Сяопинмен әшкереленді. Қытай Коммунистік Партиясының Орталық Комитетінің 11 шақырылымымен өткен ІІІ Пленум (1978 жылдың желтоқсаны): жоспарлы-тарату және күллі шетелдік инвестицияны кірістіру, ұйымның кеңірек шаруашылық қарекет етуіне рұқсат беру, ауылдарда жанұялық тәртіпті енгізу, экономикадағы мемлекеттік сектордың пайызын кеміту, ашық экономикалық аумақты ашу, кедейшілікпен күресу, ғылым мен техниканы дамыту сияқты нарықтық болатын екі жүйенің біріктіруі арқылы социалистік нарықтық экономикаға курс жарияланды.

Қытайды хаостан, артқа қалудан және кедейшіліктен алып қалып, қалыпты әлеуметтік-экономикалық даму жолына салға Дэн Сяопин болатын. 1980 жылдың аяғы мен1990 жылдың бастарында Қытай толықтай халықты тамақтандыру мәселесін, ЖІӨ (Жалпы ішкі өнім) және өндірісті жылдам түрде ұлғайтуын дамуын, халықтың өмір деңгейін көтеру мәселесін шешті.

Бұл түбегейлі жаңартулар одан кейінгі келген Цзян Цземинмен және Ху Джинтаомен жалғастырылды.

2002-2005 жылдары Ху Цзинтао(қыт. 胡锦涛) өзінің қолына жоғары партиялық, мемлекеттік және әскери лауазымдарды алды (ҚКП ОК жоғарғы төрағасы, ҚХР председателі, ҚХБА бас қолбасшысы).

ЖІӨ-нің орташа өсуі 1990-1999 жылдары — 10,3%, 1998-2001 жылдары — 10%, 2002-2005 жылдары — 9% құрады.

ЖІӨ көлемі бойынша, Қытай АҚШ-тан кейінгі екінші орынды иеленіп жатыр[4]. Валюталық резервтері жылдам өсті. Сыртқы сауда көлемі 2004 жылға қарай 850 млрд доллардан асып кетті.

Бірақ та Қытайдың орасан зор экономикалық өсуі өсіп келе жатқан саяси және әлеуметтік тұрақсыздықпен тіресті. Жасалған реформалар елдің тек жағажайдағы шығыс провинцияларға септігін тигізсе, өзге аймақтағы халық жағдайы өте төмен болып табылады, сонымен қатар әр аймақтың экономикалық жағдайының айырмашылығы ұлғаюда.

Қытай басшылығы бұрынғы КСРО аумағында болып өткен «түрлі-түсті революцияларға» күдікпен қарады, әлеуметтік ашынудың Қытайға келуінен сақтау үшін мемлекеттік бақылауды күшейту жолында үлкен жұмыстарға кірісіп, шетелдік Қытай басшылығы бұрынғы КСРО аумағында болып өткен "түрлі-түсті революцияларға" күдікпен қарады , әлеуметтік ашынудың Қытайға келуінен сақтау үшін мемлекеттік бақылауды күшейту жолында үлкен жұмыстарға кірісіп , шетелдік ықпалды шектетті.

2005 жылдың қазан айында ең ірі ұялы байланыс операторларының қызметін мемлекеттік бақылауға алу науқаны басталды. Жаппай сыбайластығы үшін жиі сыналатын Гуандун провинциясында партиялық және мемлекеттік басшылығын соттау басталды.

ҚКП ОК пленумы 2005 жылдың қазанында «Қытайда үйлесімді қоғамды құруды стратегиялық мақсат ететін» 11-інші бесжылдық жоспар қабылдады.

2006 жылдың 5 наурызында ВСНП кезекті отырысында бағдарламалық баяндамамен Вэнь Цзябао шығып, елдің экономикалық өсуінің тежеуді, ал босатылған ақшаны шаруалардың өмір деңгейін көтерумен қатар әскері шығындарды өсіруді ұсынды.

Үкімет Қытайдың ЖІӨ-ін қазіргі жылына 10%-дан 7,5%-ға тежеуді жоспарлауда. Босатылған қаржы қаланың тұрғындары мен шаруалардың арасындағы өмір деңгейінің айырмасын жабуға жұмсалады (елдегі шаруалар саны шамамен 900 млн., немесе халықтың 75%-ы). ҚХР-да «түрлі-түсті революцияның» алдын алу мақсатында 2006 жылы аграрлық секторға шамамен 340 млрд юань жұмсау көзделіп отыр (2005 жылғыдан 14 пайызға көп).

Әскери шығындар да көбейеді. Ресми әскери қаражат 2006 жылы 14,7%-ға көбейіп, 284 млрд юаньды құрайды (35,5 млрд доллар). Жоспарланып отырған ауыл шаруашылыққа және әскерге жұмсалатын қаржының көбейюі жағажайдағы бай провинцияларды пайдаланады.

Сондықтан, бұл саясаттың өткізілуі бұрынғы басқарушы Цзян Цзэмин шыққан Шанхай тайпасының қарсы әрекетіне кезігуі мүмкін.

Қытай мен Азия, Африка, Латын Америкасы мемлекеттері арасындағы эконмикалық қатынасы сыртқы сауда және көмек салаларына байланысты жүзеге асады. Экономикалық қатынастарда қытайлық ықпалды азшылықтары бар бұл елдерде (бұл ел алдымен Оңтүстік Шығыс Азия елдері) пекин, осы азшылықтардың экспедициялық элементтеріне саяси тұрғыдан қолдау көрсетуге және олардың кәсіпкерлік мүмкіншіліктерін Қытайдың көрсетілген елдерде экономикалық және саяси қатысуын және өзінің эксплуаттарылық кірістерін кеңейту үшін қолдануға ұмтылады.

ҚХР және шетелдік Қытай буржуазиясы бөлігі арасындағы ерекше қатынастар нәтижесінің бірі Қытай экономикалық негізі жоқ және дамушы елдердің экономика үшін орнын толтырмайтын тауарлы және қаржылы аударылымдар болды. Қытай дамушы елдермен экономикалық байланыс облысында Қытай басшылығының «теориялық» құрылуы.

Қытай басшылығы өзінің сыртқы саяси жаспарларында дамушы елдердің экономикалық бағынуына маңызды орын бөледі. Осы мақсаттарда Пекин оларға экономикалық дамуын және сыртқы экономикалық байланыстарының концепциясын байланыстыруға тырысады. Осылай бола тұра «өз көршіне сүйену» деген модификацияланған концепциясы насихатына қытайдың дамушы социалисттік ел рольіне әрекеттенуіне және бұл ерекше характерден шығатын оның дамушы елдермен экономикалық баланысына басты орын беріледі.

Маоизмтар ұлттық көзқарастардан және Қытай экономикасы үшін социалисттік елдердің интерпоционолдық көмегіне сүйене отрып «өз күшіне сүйену» концепциясында бейнеленген халықаралық еңбектің бөлінуінде қатысуының мақсаттың сәйкестілігін жоққа шығарады. Бұл концепция Қытайдың экономикалық дамуына үлкен зиян тигізеді. Әлемдік шаруашылық байланыста ғылыми – техникалық революцияда. Социалисттік экономикалық потенциялының өсуінде және социалисттік носондар бойынша Қытай дүниежүзілік сүйену 3 шаруашылықпен айналасу.

Халықаралық күш салу бәсеңділіктері дамуына елдер үшін, алахронизм болып табылады. Жеткілікті ғылыми техникалық потенциялдары бар және экономикалық құрылу қажеттіліктері үшін сыртқы ресурстарды бірқалыпты жұмылдыруға мұқият елдер, ең бірінші социалисттік елдермен және шетелдермен экономикалық байланыстарды шарты бойынша ұлттық экономикалық деңгейді қазіргі уақыттағы талаптарға сай көтере алады. Маонистікдоктринаның ауқатсыздығы «өз күшіне сүйену» теориясы дамушы елдерге байланыстыра отырып шығады және маонистерді өздері Қытайдың сыртқы экономикалық қатынастары практикасында оның ережелерінен аймақтады. Қытай «тор» модернизациясы программасын жүзеге асыру барысында «Батыс монополиясы үшін экономикалық есігін біртіндеп ашады.

Қазір Пекин «өз күшіне сүйену» маонисттік доктринасының банкротқа ұшырауынынң куәчі болатын, Қытай территориясында аралас кәсіпкерлікер шығаруды ұсынады. Қытайлық өкіл 1974 жылы 1 сәуірде БҰҰ басты Ассемблеясының ҮІ арнайы сессиясында «өз күшіне сүйену» біраз түзетілген баяндамасын берді. Ол сонымен қатар «өз күшіне сүйену» шетелдік кенеттен бас тарту немесе «тұйықтық» дегенді білдірмейді деді. Біз бір – бірінің орнан толтырушылық, бір – біріне пайдалылық және мемлекеттің суверенитеті сыйлау негізіндегі экономикалық және технолгиялық алмасуды, әртүрлі елдердің ұлтты экономикасының дамуына пайдалы және ажет деп ойлаймын.

Пекин халықаралық экономикалық қатынас практикасында ешқандай сипттары және өнегелері жоқ Қытайдың дамушы елдермен сыртқы экономикалық байланысын қатынастардағы жаңа үлгі ретінде көрсетуге тырысады. Соңғы 20 – 25 жылда Қытай экономикасы жоғары қарқынмен дамыды. Сыртқы сауда ел экономикасының 45%-дан астамын құрайды. Негізгі сауда серіктесі – Жапония, онан кейін АҚШ пен Оңтүстік Корея.

Шетел инвестициясын тартудан Қытай АҚШ-тан кейінгі 2-орында. 1997 жылы 1 шілдеде ҚХР-ға бұрын Ұлыбритания отары болып келген Сянган (Гонконг) аралы қайтарылды. Оған арнайы әкімшілік аудан мәртебесі берілді. Сянганның қосылуы Қытай экономикасының дамуын жеделдетті. Бұл аудан дүние жүзіндегі аса ірі сауда және қаржы орталығы болып табылады. Онда әлемдегі аса ірі 100 банктің 85-інің бөлімдері орналасқан.