«Оның қылмысы - қазақ болғаны»: Шыңжаңдағы қазақтардың тағдыры Қазақстандағы туыстарын алаңдатып жатыр

Қытайдан атамекеніне көшіп келген қазақтар Шыңжаңдағы Бейжің саясатының құрбаны айналған туыстары үшін уайымдап, бас көтергелі біраз жыл болды. Тіпті, Қазақстан осы саясатқа қарсы азаматтық белсенділік орталығына айналды. Бұл туралы Stan.kz "InoZpress" қырғыз басылымына сілтеме жасап.

2017 жылы Бикамал Какеннің күйеуі Қытайдың солтүстік-батысындағы Шыңжаңға барып, жоғалып кеткен. Сондықтан, әйелдің жолдасының Қазақстанға жақында келмейді деп ойлауына толық негіз болды. Бірақ, күйеуінің тағдыры соншалықты қиын болатынын елестете де алмаған.

Әділғазы Мұқай жоғалып кеткен кезде құқық қорғау топтары дабыл қағып, Шыңжаңдағы негізінен мұсылман этникалық топтарды жаппай тұтқындауға арналған мекемелердің өсіп келе жатқаны туралы айтқан.

Кәкен күйеуінің осы жүйенің құрбаны болғанын естіді. Оны экстремизммен байланысты қылмыстары үшін тоғыз жылға соттаған.

"Мен қатты қорқамын. Қытай билігі оны түрмеде құртады", - деді Какен.

Негізінде, Какен мен оның күйеуі, бұрынғы мұнай саласының қызметкері, Қазақстанға төрт жыл бұрын, әйел соңғы баласына жүкті болған кезде көшіп келген. Сол кезде олар Шыңжаң билігі этникалық аз топтардағы әйелдерді түсік жасатуға мәжбүр еткенін естіген.

Бірақ Қазақстанның паспорты емес, тұруға ықтиярхаты бар 47 жастағы Мұқайды 2017 жылдың мамыр айында бұрынғы жұмыс берушілері  шақырып алған. Олар бұрынғы қызметкеріне егер кездесуге келмесе, оның отбасы өмір сүріп жатқан зейнетақыны алып тастайтынын ескерткен.

Мұқай шығарылған үкім белгілі болған кезде (ол жоғалып кеткеннен кейін үш жыл өткен соң) жаңалық күтпеген жерден пайда болды - бұл туралы елдің жоғары дәрежелі дипломаты айтып қалды, ол ер адамды түрмеге жапқан.

Қытайдың Қазақстандағы елшісі Чжан Сяо мемлекеттік БАҚ-қа Мұқайдың экстремизм бойынша тоғыз жылға бас бостандығынан айыру жазасына кесілгенін және сол сұхбатында Какеннің отбасы басынан өткерген ауыр сынақтары туралы әңгімесіне күмәнмен қарағанын айтты.

"Оның хикаясы - бірде-бір шындықсыз, толық өтірік" - деді Чжан қытайлық Global Times газетіне.

Алматыдан шамамен 60 км қашықтықта орналасқан Ұзынағашта кішкентай пәтерге ақы төлеу үшін киім тігумен айналысатын және қайырымдылық көмек алатын Какен күйеуінің кінәсіз екенін айтады.

"Оның жалғыз қылмысы — қазақ болғаны", - деді ол.

Құқық қорғаушылардың айтуынша, Бейжің Шыңжаңдағы экстремизм мен сепаратизмге байланысты тұман сылтаулар бойынша миллионнан астам адамды — негізінен ұйғырлар мен қазақтар сияқты түркітілдес этникалық топтардың мұсылмандарын ұстаған.

Қазақстанда Қытай режиміне қарсы наразылықтар жалғасты. Бұл көбіне туыстары жоғалып кеткен жүздеген қазақтар түсірген бейне-дәлелдерді жариялаған "Атажұрт" құқық қорғау ұйымының қызметіне байланысты болды.

Қыркүйек айында Алматыда 200-ге жуық наразылық білдірушілер Бейжіңнен Қазақстанның ішкі істеріне араласуды тоқтатуды және Шыңжаңда тұратын этникалық қазақтардың, оның ішінде этникалық аз топтарға жасалған қысымға қарсы тұруды талап ету үшін жиналды.

Байболат Күнболат ұйымның көмегімен өз айғақтарын жазып, Қазақстан үкіметіне хаттарын жібергендердің арасында болды. Ол өзінің 30 жасар бауырының Баймұрат Наурызбектің "дайындық" орталықтарының біріне қамалғанын білген.  Байболат алғаш рет 2019 жылы наразылық білдірді. Басында ол Қазақстан мен Қытай арасындағы "көрші қатынастарға" құрметпен қарап, асығыстық жасамаған. Бірақ ағасының нәсілдік өшпенділікті қоздырғаны үшін он жылға бас бостандығынан айырылғанын ақпан айында Қазақстандағы Қытай миссиясының өкілі Гу Мин ресми түрде растаған. Ол ағасысынығ 2018 жылы оның интернет-форумға жазған сөздері үшін, сондай-ақ интернеттегі басқа жазбалары үшін 2018 жылы сотталғанын айтқан. 

Гу Күнболатқа, егер наразылықтарын жалғастырса, елшілік "Қазақстан билігімен байланысып, олар сізге қарсы шаралар қолданады" деп хабарлаған, сонымен қатар оның әрекеттері Наурызбекке теріс әсер етуі мүмкін екенін жеткізген.

"Біз бір жылға жуық уақыт күттік [Наурызбек ісіне назар аудармас бұрын], өйткені лагерьдегі ең ұзақ мерзім бір жылға тең болды деген қауесет бар. Қазір қатты өкінеміз", - дейді Күнболат.

Айта кетейік, 2019 жылы Қазақстан Пекин қазақстандық тұруға ықтиярхаты бар жүздеген этникалық қазақтарға шетелде тұратын туыстарымен қайта қосылуға мүмкіндік берді деп мәлімдегеннен кейін Қытай режимі азаматтардың көпшілігі орталықтардың "түлектері" болғандығымен мақтана бастады.

Бейжіңге қысым көрсетуде бейне үндеулер мен БАҚ-тың назары маңызды рөл атқарды, дейді көптеген қазақстандық.

Алайда, басқа қазақтар, шығуға рұқсаттардың осы толқынынан кейін көп ұзамай, туыстары түрме жазасына кесілгені туралы біле бастады, дейді AFP-ге ұйымның бұрынғы еріктісі, Аризона американдық университетінің аспиранты Мехмет Касикчи.

"Иә, жүздеген мың лагерьлерден босатылған шығар, бірақ олардың аз бөлігі ғана бостандықта, ал ең бастысы, жүздеген мың адам нағыз түрмелерге жіберілді", — деді ол.