Шолу: Қазақстанда экологиялық қауіпсіздік қалай қамтамасыз етіледі

Технологиялық прогресс экологиялық жағдайдың нашарлауына алып келеді. Аумағы орасан зор және табиғи ресурстары мол Қазақстан да бұдан шет қалмайды. Алайда, Мемлекет басшысы экологияны жақсарту, жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды кеңейту, табиғатқа ұқыпты қарауды культивациялау мәселелеріне бірінші кезекте көңіл бөліп отыр. 

Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауында Үкіметке дәл осы бағыттар бойынша жұмысты жандандыруды тапсырды. 2019 жылы үлкен жұмыс атқарылды, оның нәтижелері бүгінде нәтижесін бере бастады. Skifnews.kz елдегі экологиялық саясаттың қалай жүзеге асырылатыны туралы шолу дайындаған еді.
 
2019 жылы экология саласындағы басты оқиға – Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрлігінің (ҚР ЭГТРМ) құрылуы болды. Орталық атқарушы органды құру елдің қоршаған ортаны қорғау саласындағы саясатын жетілдіруге, қалдықтарды басқару саласын қарқынды дамыту үшін жағдай жасауға арналған.

Азаматтардың қолайлы қоршаған ортаға құқығы Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген. Негізгі Заңның 31-бабының 1-тармағында: «Мемлекет адамның өмірі мен денсаулығына қолайлы қоршаған ортаны қорғауды мақсат етіп қояды» делінген. Бұл конституциялық ереже Қазақстанда 2007 жылдан бері қолданылып келе жатқан Экологиялық кодексте одан әрі дами түсті. 

2019 жылы жетекші сарапшылар мен бизнес-қауымдастық үздік халықаралық тәжірибеге негізделген ҚР жаңа экологиялық кодексін әзірлеу бойынша үлкен жұмыс атқарды. Желтоқсан айында Премьер-министр Асқар Маминнің төрағалығымен өткен Үкіметтің кезекті отырысында ҚР Экологиялық кодексінің жаңа редакциясының жобасы мақұлданды. Кодекс 7 негізгі қағидаттан тұрады, олардың ең бастысы — «ластаушы төлейді және түзетеді». Өзгерістер барлық табиғат пайдаланушылардың емес, «бірінші санаттағы» ірі кәсіпорындарға қатысты ғана қоршаған ортаға әсерді бағалау (ҚОӘБ) рәсімін қолдануды көздейді. Бұл ретте қоғам экологиялық сараптама кезеңінде бір рет емес, ҚОӘБ-нің барлық сатыларына қатысатын болады. 

2025 жылдан бастап «бірінші санаттағы» ірі объектілер үшін кешенді экологиялық рұқсаттар (КЭР) қолданылады және қоршаған ортаға шығарындыларды азайтуға бағытталған ең озық қолжетімді технологиялар (ОҚТ) тетігі енгізіледі. ОҚТ ауысқан компаниялар эмиссия үшін төлемнен босатылады, қалған шығарындылар үшін төлем ставкалары 2028 жылдан бастап (2025 жылдан бастап топ-50 ірі кәсіпорын үшін) әр үш жыл сайын 2, 4, 8 есе біртіндеп артады. 

КЭР алу жаңадан іске қосылатын кәсіпорындар үшін міндетті болады. Бұл ретте жергілікті атқарушы органдар табиғатты қорғау іс-шараларын түсетін экологиялық төлемдер есебінен 100% көлемінде қаржыландыруға міндетті. Кодекс жобасында ірі ластаушы кәсіпорындардың қоршаған ортаға зиянды заттар шығарындыларының көлемін мониторингілеудің автоматтандырылған жүйесін құру көзделген. Кодексте БАҚ арқылы экологиялық бұзушылық және шағымдар фактісі бойынша кәсіпорынды тексеру туралы алдын ала хабарлау рәсімі алынып тасталды, бұл уәкілетті мемлекеттік органдарға қоршаған ортаға келтірілген залалдың дереу ден қоюына және жолын кесуге мүмкіндік береді. Бұл ретте экологиялық құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік айыппұлдар 10 есе ұлғайтылатын болады.

Табиғи ресурстар шексіз емес. Оларды қорғау, үнемдеу және қалпына келтірумен айналысу керек. Осыған байланысты Қазақстанда үлкен жұмыстар атқарылуда. Табиғи ресурстарды сақтау жөніндегі қызмет министрліктің стратегиялық және жедел жоспары, сондай-ақ Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің жұмыс жоспары шеңберінде жүзеге асырылды, көрсетілген жоспарларда айқындалған барлық нысаналы индикаторларға қол жеткізілді.

ҚР Үкіметі Қазақстанда жаңартылатын энергия көздерін енгізу бойынша кешенді жұмыс жүргізуде. «Болашақтың энергиясы» тақырыбында өткен «EXPO-2017» халықаралық көрмесі елімізде жаңартылатын энергия көздерін дамытуға елеулі серпін берді. Елімізде түрлі халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығы құрылды, ол жоғары технологиялық өндірістер саласында бірлескен жобаларды ілгерілетумен айналысады. Билік көптеген халықаралық қаржы институттарымен және стратегиялық серіктестермен жаңартылатын энергетиканы, таза технологиялар мен инфрақұрылымды көтермелеу мен дамытуға қатысты тиімді қарым-қатынас орнатты. Бұдан басқа, Қазақстан «Жасыл көпір» (GBPP) Серіктестік бағдарламасы шеңберінде тұрақты даму мүддесінде халықаралық ынтымақтастыққа жәрдемдеседі. 

2013 жылы Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстанның «жасыл» экономикаға көшу Тұжырымдамасы қабылданды. Қазақстан экономикасын көгалдандыру бойынша үлкен әлеуеті бар секторлар анықталды. Электр энергиясын өндірудің жалпы көлеміндегі ЖЭК үлесін 2020 жылға қарай 3%-ға, 2030 жылға қарай 10%-ға және 2050 жылға қарай 50%-ға дейін арттыру жоспарлануда. Сондай-ақ, 2013 жылы тіркелген тарифтер мен ЖЭК есеп айырысу-қаржы орталығының бірыңғай сатып алушысы ұғымы енгізілді. Инвесторлар мен есеп айырысу-қаржы орталығы арасында жасалған келісімшарттар 3 мың мегаваттқа жақындады. Бүгінде белгіленген қуаты 930 мегаватт болатын 81 объект жұмыс істеп тұр. 

Таяуда елдің энергия теңгеріміне біртіндеп жаңа объектілер енгізілетін болады. Қазақстан тұрақты экономикалық дамуға және оның өсуіне ықпал ете алатын жаңартылатын энергия көздерін пайдаланудың елеулі әлеуетіне ие. Қазақстандағы жел энергетикасының әлеуеті 2030 жылға қарай елдің электр энергиясына болжамды қажеттілігінен 10 есе артық. Қазақстан жаңартылатын энергетика саласындағы бастапқы заңнама нормаларын қабылдады және электр энергетикасы жүйесіне қолжетімділік және жеңілдікті тарифтер сияқты қолдау көрсету шараларын белгіледі. Соған қарамастан, Қазақстан өңірде күн және жел энергиясын өндіру мүмкіндігі бар жалғыз мемлекет болып саналады, бұл – жаңартылатын энергетиканы дамытуға ықпал етеді.