Қазақ тілінің латын әліпбиіне көшуне академиктер қолдау көрсетті

Енді міне, тарихи сәте барша қазақстандық куә болып отыр. Бұл Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы ең маңызды реформалардың біріне айналары сөзсіз.

Елбасының осынау бастамасы бүгінде еліміздің жер-жерінде талқыланып, жаппай қолдау табуда. Мәселен, күні бүгін Алматыдағы «Ғылым ордасында» өткен алқалы жиында академик-ғалымдар Мемлекет басшысының осынау шешіміне қатысты өз пікірлерін айтып, қазақ тілінің латын әліпбиіне көшуін уақытылы жасалған реформа деп бағалады.

«Рухани жағыру: тұлғалар тағлымы» деген атаумен өткен дөңгелек үстелді Түркі академиясы халықаралық ұйымы ұйымдастырғанын айта кету керек.

Әбдуәли ҚАЙДАРОВ, академик:

− Отан соғысында бес жыл әскери мін­детім мен азаматтық борышымды өтеп қайтқаннан кейін инс­титутқа түсіп, одан аспирантураны бітірген соң бар саналы өмірім Қаныш Сәтбаев негізін қалаған осы Ұлттық ғылым академиясында өтті. Мен сонау тәуел­­сіз­діктің ал­ғаш­қы жыл­дарында Түр­кия Сыртқы іс­тер ми­нис­трлігінің ұйым­­дас­­тыруымен өткен Түркия, Өзбекстан, Қазақстан, Қырғыз­стан, Әзербайжан және Түрік­менстан ғалымдарының Анкарадағы конференциясына Қазақстанның делегациясын бастап барған едім. Сонда барша түрік халықтарына ортақ 34 әріптен тұратын латын әліпбиінің жобасына Қазақстан тарапынан қол қойып, қазақтың «ә» деген әрпін енгіздім. Конференциядан келгеннен кейін көп ұзамай «түркі елдері латын әліпбиін қабылдайтын болыпты» деген хабар алдық. Осы хатты алғаннан кейін Президентке ашық хат жазып, түркітілдес елдер ғалымдарының ұйғарымын жеткізген едім. Міне, сол уақыттағы арман-тілегіміз бүгін орындалып отыр.

Шора САРЫБАЕВ, академик:

− 1937 жылы алғаш мен мектеп та­бал­­дыры­ғын аттаған кез­дері орыс мектептері­нің көбейіп, қазақ мек­тептерінің біртіндеп жабылып жатқан кезі еді. Содан бері біз көп нәрсені жоғалтып ал­дық. Біраз нәрседен құр қалдық. Құн­дылықтарымыз құрбан болды. Тіліміз­ді тұншықтырып, тынысын тарылтқан империя­лық саясаттың үстемдігіне іштей қапалан­дық. Бірақ «ештен кеш жақсы». Ахмет Байтұрсыновтың «Тіл өлсе, халықтың өзі де өледі» дейтін сөзі бар. Ең алдымен ана тіліміздің қадір-қасиетін көтерейік. Бар міндетім жастарды патрио­тизмге тәрбиелеу, қазақи мінезге баулу, қазақты сақ­тауға бағытталды. Сондықтан кейінгі ұрпағым тілін, жерін, отанын қадірлесе екен деймін.

Мұрат Жұрынов, Ұлттық ғылым академиясының президенті, академик:

– Қазақ қоғамы әліпби мәселесін 1994 жылдан бері талқылап келеді, әбден пісірдік деп ойлаймын. Химия саласының маманы болсам да, тап осы мәселеге байланысты баспасөз бетінде менің де бірнеше мақалам шықты. Ол кезде қазақ-түрік университетінде жұмыс істеймін. Түркиядан, басқа да шет мемлекеттерден келген мамандар көп болды. Олар «біз кириллицаны білмейміз, сондықтан бізге латын әліпбиін жасап берсеңіздер, біз тезірек қазақ тілін меңгерер едік» деген өтінішін айтты. Сөйтіп университеттің ішінде ғана қолданылатын латын әліпбиін жасадық. Мамандармен бірлесіп, қазақ-түрік сөздігін жарыққа шығардық. Яғни латын әліпбиімен мен сол кезден бастап шұғылданып келемін. Ендігі әңгіме мынада: Президент Жарлығы шықты, енді тек қана орындау керек.

Меніңше, біздің нұсқа түркі елдері әліпбиі ішіндегі ең жақсы әліпби. Тілдің басты заңдылығы сақталған, компьютер қабылдайды, жеңіл. Сондықтан осы Жарлықты бәріміз қолдаймыз.