Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана: Қоғам болып бұл зұлымдыққа қалай төтеп береміз?

Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананы қалыптастыру сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және этикалық стандарттарды арттыру үшін Үкімет пен қоғамдық ұйымдар жұмысының маңызды бағыттарының бірі. Көптеген жылдар бойы мемлекеттік деңгейде сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша түрлі тәсілдермен жұмыс жүргізілуде, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы. 

Өкінішке қарай, Қазақстан сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі прогреске қарамастан, әлемдегі ең жемқор елдердің тізімінен шыға алмай келеді.

Күн сайын әлемдегі миллиондаған адам қазіргі зұлымдық болып отырған жемқорлықтың зардап шегеді. Бұл өмір сүру деңгейі, медицина, білім деңгейінің төмен болуына әсер ететіні сөзсіз. Себебі осы салаларға бюджеттен бөлінген ақша бақылаусыз, немқұрайлы жұмсалып, тіпті мүлде қажетті мақсатта жұмсалмай жатады. Бұған мысал ретінде ел тәуелсіздігі жылдарында бірнеше рет мемлекеттік қызметшілердің, шенеуніктердің, судьялардың аты-жөні мен үкімдерін келтіруге болады.

Әлемдегі сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік қоғамның әділдігін, дамуы мен өркендеуін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады.

Біріншіден, сыбайлас жемқорлық экономикалық өсуге кедергі келтіреді, өйткені ол кәсіпкерлікпен айналысатындарға де зиян келтіріп, бәсекелестікті жояды, инвесторлардың құқықтарына нұқсан келтіреді. Сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік бизнес үшін қолайлы орта құруға ықпал етеді және экономикалық дамуды ынталандырады.

Екіншіден, сыбайлас жемқорлық әділеттілік, заң алдындағы теңдік және адам құқықтарын қамтамасыз ету қағидаттарын бұзады. Сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік азаматтардың құқықтарын қорғауға, демократияны нығайтуға және қоғамның барлық мүшелері үшін тең мүмкіндіктер жасауға ықпал етеді.

Үшіншіден, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес Мемлекеттік басқару институттарын, құқық қорғау органдарын, сот жүйесін және қоғамның басқа да негізгі құрылымдарын нығайтуға ықпал етеді. Сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік осы институттар жұмысының тиімділігі мен ашықтығын арттыруға көмектеседі.

Көбінесе сыбайлас жемқорлық ұйымдасқан қылмыспен, терроризммен және басқа да заңсыз әрекеттермен байланысты. Бұл зұлымдықпен күресу елдер, халықаралық ұйымдар және азаматтық қоғам арасындағы ынтымақтастықты қажет етеді.

Тұтастай алғанда, әлемдегі сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік қоғамның тұрақтылығын, дамуы мен әл-ауқатын қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады, сондықтан оны барлық деңгейлерде еңсеру бойынша күш-жігерді жалғастыру маңызды.

Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралар

Елімізде сыбайлас жемқорлыққа қарсы құндылықтарды насихаттау жүргізілуде. Олар сыбайлас жемқорлықтың зияны және оған қарсы күрестің маңыздылығы туралы білімді таратуға бағытталған ақпараттық-ағарту науқандар, іс-шаралар, оқыту семинарлары мен тренингтер өткізу.

Мектептер мен университеттердің білім беру бағдарламаларының тізбесіне балалар мен жастардың сыбайлас жемқорлықтың зияны және оны еңсеру тәсілдері туралы түсінігін қалыптастыру үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы сабақтар мен курстар енгізіледі. Сондай-ақ мінез-құлық стандарттарын белгілеу және сыбайлас жемқорлықтың алдын алу үшін мемлекеттік қызметшілерге, бизнесмендерге, медицина қызметкерлеріне және басқа да кәсіби топтарға арналған Этика кодекстерін әзірлеу және қабылдау жүргізілуде.

Азаматтық қоғамның дамуымен сыбайлас жемқорлыққа мониторинг жүргізумен, сыбайлас жемқорлық фактілерін ашумен және осы мәселеге жұртшылықтың назарын аударумен айналысатын қоғамдық ұйымдардың, байқаушы топтар мен журналистердің қызметіне қолдау көрсетіледі.

Ашықтық мақсатында дерекқорлар, бюджет қаражатының жұмсалуы туралы есептер жарияланады, тағайындау процестерін бақылау үшін жұртшылықты тарта отырып, мемлекеттік органдарда лауазымдарға конкурстар өткізіледі. Ірі ұйымдарда, ұлттық компанияларда штатта комплаенс-офицер бар, оның міндеттері компанияның заңдарын, нормативтік талаптарын, ішкі саясаттары мен процедураларын орындау. Комплаенс-офицер ұйымдағы заңнама мен этикалық стандарттарды бұзумен байланысты тәуекелдерді бақылау мен басқаруға жауапты, оның ішінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы жұмыс жүргізеді.

Халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық шеңберінде Қазақстан сыбайлас жемқорлыққа қарсы бастамаларға қатысады, тәжірибе алмасады және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте үздік тәжірибелерді береді.

Жалпы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананы қалыптастыру кешенді тәсілді, қоғамның барлық топтарының белсенді қатысуын және сыбайлас жемқорлыққа қарсы құндылықтарды насихаттау бойынша тұрақты жұмысты талап етеді. Бұл сыбайлас жемқорлыққа теріс көзқарас қалыптастыруға, азаматтар мен билік органдарының жауапкершілігі мен әдептілік деңгейін арттыруға көмектеседі.

Жоғарыда айтылғандармен қатар Қазақстанда түрлі деңгейдегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенді күрес, соның ішінде заңнамалық, атқарушы және қоғамдық шаралар жүргізілуде.  Атап айтқанда, сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңдар қабылдануда. Мысалы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске бағытталған бірқатар заңдар қабылданды, соның ішінде "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" заң, "Мемлекеттік қызмет туралы" заң, "Мемлекеттік сатып алу туралы" заң және басқалар. Бұл заңдар сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға және сыбайлас жемқорларды жазалауға бағытталған нормалар мен ережелерді белгілейді.

Елде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті үйлестірумен, сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңдардың орындалуын бақылаумен және сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты жүргізумен айналысатын мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі ұлттық агенттік (Антикор) жұмыс істейді. Сондай-ақ сыбайлас жемқорлық көріністерін анықтау және оларды жою жөнінде шаралар қабылдау мақсатында мемлекеттік органдар мен кәсіпорындардың қызметіне аудиттер, тексерулер және мониторинг жүргізіледі. Сонымен қатар, сыбайлас жемқорлық фактілері туралы хабарлау, ақпарат берушілерді қорғау және азаматтар тарапынан шағымдарды қарау тетіктері құрылады.

Осы шаралардың барлығы сыбайлас жемқорлыққа теріс көзқарас қалыптастыруға, қоғамда этика мен жауапкершіліктің жоғары стандарттарын белгілеуге, сондай-ақ басқарудың ашық және адал жүйесін қалыптастыруға бағытталған. Бірақ олар зұлымдықты жою үшін жеткілікті ме, жоқ па, уақыт көрсетеді.