XXI ғасырдағы қазақ әдебиеті қалай дамуда?

Қазақ әдебиеті туралы сөз қозғалғанда ойға Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов, Бейімбет Майлин, …Жүсіпбек Аймауытов сынды классиктердің есімдері түседі. Яғни, бұл қазақ әдебиетінің мектеп бағдарламасынан есте қалған тұлғалардың есімдері. Расында, мәдениеттің кез келген саласы сияқты әдебиет те қарқынды дамып, жылдан-жылға жаңа атаулар, жаңа тақырып, жаңа көркемдік әдіс-тәсілдерді ашуда. Әдебиет теледидарға немесе шоу-бизнеске қарағанда көпшілікке жариялана бермейді, яғни құпия тұстары жетерлік. Сондықтан ол туралы жаңа нәрсені білу үшін әдебиетке тереңірек үңілу керек. Қазіргі қазақ әдебиеті қалай дамып жатыр?  Бұл сұрақтардың жауабын Skifnews.kz ақпарат порталының тілшісі іздеп көрді.

Шығармашылығы тек елімізде ғана емес, шетелде де танымал қазақстандық авторлардың бірі – Сәбит ДОСАНОВ. Ол М.Шолохов атындағы халықаралық сыйлықтың лауреаты, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері, Орыс әдебиеті академиясының академигіә. Сондай-ақ, ол әдебиетке қосқан үлесі, шығармаларының гуманистік бағыттылығы мен қоғамдық қызметі үшін Державин орденін алған.

Сыншылар қазақ әдебиетінде әр жанрда бірдей жаза беретін талантты екі-ақ жазушы бар екенін айтады, ол Сәбит Мұқанов пен Сәбит Досанов. Әңгіме, драма, повесть, роман, очерк, публицистика – бәрі де Сәбит Досановтың қаламына бағынады. Оны бүкіл сұлулығымен және драматургиясымен халықтың қойнауынан, өмірдің қалың түкпірінен шыққан адам десек те болады. Жазушы көбінесе қаламына адамдар арасындағы қарым-қатынас пен еңбектегі мейірімділікті арқау етеді.

Әлібек АСҚАРОВ – қазақ жазушысы, баспа қайраткері, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Әлібек Асқаров талай өмір мектебінен өтті. Әскерден кейін әдебиетке құмар болғанымен, филология немесе журналистика факультетіне түспей, Алматы көркемсурет училищесін бітірді. Сондай-ақ, ол бірнеше жыл суретші болып жұмыс істеді. 70-жылдардың ортасындағы «Лениншіл жас» газеті мен «Білім және еңбек» журналының мұрағатын ақтарсаңыз, Асқаровтың түрлі әңгімелері мен басылымдарына арналған мәнерлі иллюстрациялары мен скринсейверлерін көре аласыз.

Әлібек Асқаров – туған өлкенің табиғаты, оның байлығын сақтау туралы «Тау арулары» (1979), «Тайга даласында» (1981), «Жасыл әлемге саяхат» (1981) кітаптарының авторы. 1985), «Ерте шық» (1989), «Тауларда көктем туады» (2001), «Ақ қарлы шыңдардың тартымды күші» (2004). Әр дәуірдегі қазақ әдебиетінде Әлібек Асқаровтай табиғатты көркемдікпен, жүйелі, дәйекті суреттеген сөз шеберлері аз болған. Осы қасиеті оны дәуір жазушысы ретінде ерекшелендіреді, соның арқасында табиғаттың ұлылығы ерекше ашылады.

Адам қызметінің барлық дерлік аспектілеріне әсер еткен жаһандану процесі мәдениеттің дамуына табиғи түрде әсер етті. Танымал фильмдер, телехикаялар, YouTube бейнебаяндары негізінен бұқаралық аудиторияға бағытталған, яғни аумақтық, этникалық, діни немесе басқа да ерекшеліктеріне қарамастан көрерменге түсінікті және қызықты болуы керек.

Еліміздегі көптеген авторлар өз шығармаларын басқа тілдерге аудару өте қиын және қымбат процесс екенін алға тартады, сол себептен қазақ жазушыларының шығармалары тек Қазақстан мен Орта Азия елдерінен әрі аса алмай жүр. Бұл проблемалық мәселе әлі күнге дейін шешімін таппай келеді. Бір қуантарлығы қазіргі қазақ әдебиетінің екі антологиясы БҰҰ-ның 6 тіліне аударылып, жарық көрді. Олар «Қазіргі Қазақстан поэзиясының антологиясы» және «Қазіргі Қазақстан прозасының антологиясы». Әрбір антологияға 30 қазақстандық автордың шығармалары енгізілген. Соның арқасында отандық жауһарлардың оқырман қауымының ауқымы айтарлықтай артады.

Жаһандану әдебиетке қол жеткізуді жеңілдету тұрғысынан да әсер етеді. Ғаламтордың арқасында оқырман басқа континенттің шығармасымен танысып, ләззат алады, бәлкім, «қағаз» заманда өз еліндегі кітап дүкендерінің сөрелерінен түспейтін шығар. Интернет бұрын шығармалары тек өз еліне белгілі болған көптеген жазушыларды ашты. Ғаламтордың пайда болуымен мұндай авторлардың аудиториясы айтарлықтай кеңейді және әртараптандырылды.

Келесі тенденция – қазіргі романдар бүгінгі күнді сирек көрсетеді, олар негізінен тарихқа бағытталған. Әдеби шолушы Лиза Биргердің айтуынша, авторлар тұтас бір ғасырды қамтуға немесе дүниежүзілік тарихтың ең азапты сәттеріне назар аударуға тырысады.

Бір қызығы, тарихи үдеріс әйел қаһармандардың көзімен суреттеледі – бұл да тенденциялардың бірі болып саналады.

Егер жанрлар туралы айтатын болсақ, онда біздің заманымызда «сату» жанрлары, детектив жанрлары сияқты белсенді дамып келеді. Олардағы сюжеттер әртүрлі: тарихи, лирикалық және фантастикалық негізде өрбиді. Сондай-ақ, ғылыми фантастика мен фантастика жанрлары да соңғы кездері өте танымал. Шығарма авторлары оларға виртуалды шындық элементтерін немесе жасанды интеллекттің әртүрлі нұсқаларын қосады. 21 ғасырда қазіргі фантастикалық әдебиеттің көптеген жанрлары пайда болып, белсенді түрде дамып келеді, олардың ішінде киберпанк, стимпанк, хоррор, ғарыштық опера, урбандық фантастика, постапокалипсис, техно-фантези жанрлары ерекше көзге түседі.

Жаһандық деңгейге шығу үшін Қазақстанның ақын-жазушыларының елден тыс танылуы үшін тек талант жеткіліксіз, соңғы жылдары оларға мемлекет тарапынан қолдау қажет.