Теңгенің әлсіреуіне не себеп?: Сарапшылар сараптап көрді

Өткен аптада доллар бағамы психологиялық белгіден өтіп, 500 теңге болды. Ұлттық банк интервенция жасап, болашақта алыпсатарлардың қысымына жол бермеуге уәде берді. Сарапшылар реттеуші валюта нарығындағы «өртті сөндірді» деп есептейді. Соған қарамастан теңгенің жағдайы қалай боларына болжам жасау қиын, себебі оған мұнай бағасының түсуі және Трамптың АҚШ президенттігіне кірісуіне орай әлемдік экономикадағы жағдайдың ушығуы салдарынан қауіп төніп тұр, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.

Сарапшылардың бірі Ұлттық банк пен Үкімет шетелдіктердің қазақстандық банктер арқылы Қазақстаннан валютаны жұтып алмауы үшін ерекше шаралар қабылдауға мәжбүр болады деп отыр.

Ал Ұлттық экономика министрі негізгі үш факторды атады.

Олардың ішінде негізгі үшеуін бөліп көрсетуге болады. Бірінші фактор – соңғы айларда доллар индексінің жаһандық нығаюы. Екінші фактор – әлемдік мұнай бағасының төмендеуі. Ал соңғы маңызды фактор – Ресей рублінің әлсіреуі. Ресей біздің негізгі сауда серіктесіміз екенін ескерсек, рубль бағамының құбылуы теңге бағамына әсер етуі мүмкін. Азаматтарымыздың әлеуметтік жағдайы мен әл-ауқатының нашарлауына жол бермеу және кәсіпкерлерге теріс әсерін азайту Үкіметтің басты міндеті. Экономика мен халық үшін ықтимал теріс салдарды тұрақтандыру әрі барынша азайту үшін барлық қажетті шара қабылданады. Бұл үшін Үкіметте ресурстар мен құралдар жеткілікті, - деді Нұрлан Байбазаров.

Газпромбанкке қарсы санкциялар мен Ресей рублінің құлдырауы аясында Қазақстанның долларға қосымша сұраныс туғызатын ресейліктер үшін айырбас алаңына айнала ма деген қорқыныш тағы да айтылды.

Қаржы сарапшысы Андрей Чеботарев Газпромбанк Ресей үшін мұнай мен газ экспортынан валюталық кіріс алудың негізгі құралы болғанын түсіндіріп отыр.

Экономист Арман Бейсембаев өткен аптада рубль бір доллар үшін 116-ға дейін төмендегенін айтты. Егер Қазақстанда дәстүрлі түрде 1:5-те тепе-теңдігі сақталса, онда теңге бағамы бір доллар үшін 580-ге жетуі мүмкін еді. Алайда, Ұлттық Банк интервенциялар жүргізу арқылы бұған жол бермеді.

"Олар бұғар бір миллиард доллар жұмсады, бірақ теңге бағамын ұстап қалу мүмкін болмады. Яғни, жағдайлар әлдеқайда күшті қысым жасады, Ұлттық Банк нені ұстап тұруға болатынын түсінгенімен, бірақ мәселе қандай бағамен екеніне байланысты. Олар бағаның айтарлықтай жоғары екенін және оны жіберіп, Ресей рублімен қатар тұрақтандырған дұрыс екенін түсінді", – деді Бейсембаев.

Осыған дейін қаржыгер Расул Рысмамбетов Facebook-тегі парақшасында Газпромбанкке қарсы санкциялар қолында рубльмен қаражаты бар ресейлік қана емес, қазақстандық ойыншыларды да долларды жаппай сатып алуға итермелейтінін айтты. Сарапшының пікірінше, бұл Қазақстанға "айырбастау алаңы" сияқты жағдай әкелуі мүмкін.

Рысмамбетов 2022 жылы қазақстандық банктер рубльдік шоттарды толықтыру үшін 30% комиссия қолданғанын еске салды. Содан кейін бұл жағдайды ішінара тұрақтандыруға көмектесті.

"Қазір ресейлік корпоративтік сектордың, ал қазақстандық сектордың рубльдік түсіммен долларды кез келген бағамен сатып алуының жоғары тәуекелдері бар, өйткені олар бұл долларларды ресейлік тауарларға айырбастау үшін тиімді сата алады. Осылайша, Қазақстанды ірі айырбастау пунктіне айналдыруы мүмкін. Шетелдіктер біздің банктер арқылы Қазақстаннан валютаны жұтып алмауы үшін Ұлттық Банк пен Үкімет ерекше шаралар қабылдауы керек шығар", – деп жазды ол.

Арман Бейсембаев ресейліктердің Қазақстанның валюта нарығындағы әрекеттері банк жүйесіне қолжетімділіктің шектеулі болуына байланысты минималды екенін айтады. 

"Бізде қатаң бақыланатын қор нарығы мен валюта нарығы бар. Жеке тұлғалар оған іс жүзінде қол жеткізе алмайды. Бір ғана арна бар, бұл карталар. Егер карталар бойынша шетел валютасын сатып алудың үлкен көлемі анықталса, онда біздің банк бұл істі тез тоқтата алады", – деді Арман Бейсембаев.

Теңгенің рубльмен қатынасы 86%-дан 40%-ға дейін төмендегенімен, Ресеймен тауар айналымының айтарлықтай үлесіне байланысты жақын арада толық "бас тарту" мүмкін емес. 

"Біз ол жақтан көптеген тауар түрін сатып аламыз. Өте көп. Нәтижесі осындай болсды. Рубльден құтылу үшін біз сол жерден тауар сатып алуды тоқтатуымыз керек немесе кем дегенде сатып алғанымыздан көп сатуымыз керек. Ал бізде импорт экспортқа қарағанда басым", – деп есептейді Андрей Чеботарев. 

Арман Бейсембаев санкцияларға қарамастан, Ресей Қазақстанның Қытаймен теңестірілген негізгі сауда серіктестерінің бірі болып қала беретінін айтады.

Теңгенің әлсіреуі дәстүрлі түрде инфляцияның өсуімен қатар жүреді. Қазақстанда бағалар тез өсіп жатыр, бірақ бағам нығайған кезде де төмендемейді.

"Егер қазір теңге соғыс басталғаннан бері 450-ге дейін нығайса, онда баға төмендемейді. Бағаны төмендету үшін алты айдан бір жылға дейін уақыт қажет, ал баға өте тез көтеріледі. Бағам қалай артты, баға да жоғары көтерілді. Кеше көптеген электроника супермаркеттері баға белгілерін өзгерте бастады. Олар тауарды ескі бағамен сатып алғандықтан, оны ескі бағамен сатуы керек еді, бірақ ешкім өз пайдасын жіберіп алғысы келмейді", – дейді Андрей Чеботарев. 

Арман Бейсембаев рубльді тұрақтандыру теңгенің нығаюына әкелуі мүмкін деп есептейді, бірақ бағамның айтарлықтай төмендеуін күтуге болмайды.

"Олардың ішкі жағдайларын ескере отырып, рубль кем дегенде 100 немесе 100-ден сәл әлсіз болады деп сену керек. Бір доллар үшін 500 теңгеден жоғары белгінің болуы біз үшін жаңа шындыққа айналды", – деп болжайды экономист. 

Қорытынды:
Өндіріс мықты болмай, мықты экономика құру, ұлттық валютаны күшейту мүмкін емес. Теңгеге деген сұранысты ұлттық өндіріс тудырады. Сондықтан тамақ, жеңіл, химия өнеркәсібі сияқты Қазақстанның қолынан келетін өндірістерді ашу керек. Бұдан бөлек Ресей нарығынан кетіп жатқан шетелдік компанияларды өзіиізге тартуға мүмкіндік туып тұр. Әрбір кризисте жақсы жаққа қарай пайдалануға болатындай мүмкіндіктер бар.