Кит Келлогтың Украинаны 1945 жылғы Берлин үлгісімен бөлу туралы ұсынысы: тарихи параллельдер мен қазіргі геосаяси жағдай

Америкалық арнайы өкіл Кит Келлогтың Украинаны 1945 жылғы Берлин үлгісімен бөлу жөніндегі ұсынысы халықаралық қауымдастықта едәуір резонанс тудырды. Бұл идея Украинаны Ресей мен Батыс арасында ықпалды аймақтарға бөліп, соғысушы тараптар арасында уақытша бейбітшілік орнатуға бағытталған. Алайда, бұл ұсыныс тек саяси тұрғыдан ғана емес, тарихи, құқықтық және этикалық аспектілерден де терең талдауды қажет етеді.

1. Берлин сценарийі: тарихи параллель

1945 жылы Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Германия одақтастар (АҚШ, Ұлыбритания, Франция және КСРО) арасында бірнеше аймаққа бөлінді. Бұл бөлініс кейіннен Шығыс Германия (ГДР) мен Батыс Германия (ФРГ) болып екіге жарылуына алып келді. Сол сияқты, Берлин қаласының өзі де төрт секторға бөлінді. Мұндай геосаяси шешім нацистік режимді жоюдан кейінгі тұрақтылық пен идеологиялық бақталастықтың нәтижесі болды.

Келлогтың ұсынысы бойынша, осы тарихи модель Украинаға бейімделіп, ел аумағы уақытша немесе тұрақты түрде ықпал аймақтарына бөлінуі мүмкін. Бұл Ресей бақылайтын аймақтар мен Киевке лоялды өңірлер арасында шекара бекіту дегенді білдіреді.

2. Қазіргі жағдайдағы ерекшеліктер

Украина — БҰҰ мойындаған егемен ел, оның шекаралары халықаралық құқықпен бекітілген. 2014 жылдан бері Ресей Қырымды аннексиялап, Донбастағы сепаратистік қозғалыстарға қолдау көрсетіп келеді. 2022 жылғы толық масштабтағы шабуыл бұл жағдайды одан әрі ушығырды.

Берлин үлгісі — жеңіліске ұшыраған мемлекетті бөлу моделі. Ал Украина өз егемендігін қорғап жатқан тарап, әрі халықаралық қауымдастықтың басым бөлігі бұл соғыста Киевті қолдайды. Сондықтан Келлогтың ұсынысы құрбанды кінәлімен тең қою тәуекелін тудырады және халықаралық құқық нормаларына қайшы келеді.

3. Геосаяси салдары

Мұндай ұсыныс бірнеше салдарға алып келуі мүмкін:
• Батыстың бөлінуі: Егер Батыс елдері бұл сценарийді қолдаса, бұл Украинаға деген сенімді әлсіретіп, посткеңестік кеңістіктегі басқа елдерге де қауіп төндіреді.
• Ресейдің легитимациясы: Ресей басып алған территорияларын халықаралық келісіммен бекітіп алуы мүмкін. Бұл Кремль үшін саяси жеңіс болар еді.
• Бейбітшілік пе, әлде уақытша тыныштық па? Бөліну соғысты тоқтата алар, бірақ оның орнына «қатырылған қақтығыс» (frozen conflict) қалыптастыруы мүмкін. Мұндай жағдай Приднестровье, Абхазия, Оңтүстік Осетия, Таулы Қарабақ сияқты өңірлерде орын алған.

4. Украина мен әлемнің реакциясы

Украин билігі мен қоғамы елдің бөлінуіне үзілді-кесілді қарсы. Бұл ұсыныс егемендікті шектеу және ұлттық тұтастыққа қауіп ретінде қабылданады. Батыс елдерінің ресми позициясы мұндай жоспарларға әзірге қолдау көрсетпейді.

Кит Келлогтың ұсынысы — күрделі әрі даулы бастама. Ол әлем тарихындағы белгілі бір модельге сүйенгенімен, қазіргі геосаяси шындыққа сәйкес келе бермейді. Украина мәселесі — бұл үлкен державалар арасындағы идеологиялық қақтығыстың айнасы ғана емес, сонымен қатар халықаралық құқық, әділет және егемендік сияқты ұғымдардың сынағы. Елді бөлу арқылы бейбітшілікке қол жеткізу мүмкін болғанымен, бұл тұрақты шешім бола ма — бұл үлкен сұрақ.