Бензиннің қымбаттауы: мемлекет неге бағаны реттеуден бас тартты?

Қазақстанда бензин бағасы қыркүйек айының ортасында литріне 235 теңгеден асып, халық арасында үлкен талқылау туғызды. Бұған дейін жанармай бағасы ұзақ уақыт бойы мемлекет тарапынан реттеліп келген еді. Енді Үкімет бағаға араласпайтынын мәлімдеді. Бұл шешімнің астарында не жатыр? Экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан нені білдіреді?

Мемлекеттің уәжі

Энергетика министрлігінің мәліметінше, жанармай бағасын қолмен ұстап тұрудың бірнеше салдары болды:

• Ішкі тапшылық – Қазақстанда бензин бағасы Ресейге қарағанда әлдеқайда арзан еді. Нәтижесінде жанармай шетелге заңсыз шығарылып, ішкі нарықта тапшылық сезілді.
• Инвестицияның тежелуі – мұнай өңдеу зауыттары мен жанармай құю бекеттері бағаны еркін қалыптастыра алмағандықтан, жаңа технологияға, инфрақұрылымға қаржы салуға ынтасыз болды.
• Бюджетке салмақ – субсидиялау арқылы мемлекет арзан бензинді ұстап тұрғанымен, ол қазынаға ауырлық түсірді. Яғни, Үкімет бағаны нарыққа беріп, отын саласында бәсекелестік пен инвестициялық тартымдылықты арттыруды көздеп отыр.

Экономикалық салдар

1. Бағаның өсуі – уақытша құбылыс Сарапшылардың пікірінше, алғашқы айларда бензиннің қымбаттауы заңды құбылыс. Бірақ нарық тұрақталғаннан кейін баға сұраныс пен ұсынысқа сәйкес қалыптасады.
2. Инфляцияға ықпал Бензин – бүкіл экономикаға әсер ететін негізгі өнім. Тасымал құны артқан соң азық-түлік пен тұтыну тауарлары да қымбаттайды. Бұл халықтың қалтасына қосымша ауыртпалық түсіреді.
3. Сапа мен қолжетімділік артады Еркін баға жағдайында жанармай құю бекеттері тұтынушы тарту үшін сапаны көтеруге, сервисті жақсартуға мүдделі болады.

Халықтың алаңдаушылығы

Кәдімгі азамат үшін бензиннің 235 теңгеден асуы – жалақы мен күнделікті шығынға едәуір соққы. Әсіресе ауылдық жерлерде көлік – негізгі құрал. Сондықтан халық арасында наразылықтың күшеюі заңды. Кейбір сарапшылар мемлекет әлеуметтік әлсіз топтарға арнайы жолақы субсидиялары немесе көлік салығын төмендету сияқты жеңілдіктер қарастыруы тиіс деп есептейді.

Аймақтық фактор

Қазақстан көршілес елдермен салыстырғанда жанармай бағасы бойынша әлі де арзан елдердің қатарында. Ресейде литрі орта есеппен 270–300 теңге болса, Еуропада бұл көрсеткіш 600–700 теңгеге жетеді. Сондықтан қазақстандық нарық бағаның шынайы деңгейіне жақындап келеді деуге болады.

Мемлекет баға реттеуінен бас тарту арқылы нарық заңдылығын орнатуға қадам жасады. Қысқа мерзімде бұл халық үшін ауыр болса да, ұзақ мерзімде жанармай тапшылығын жойып, инвестиция тартуға, саланың тиімділігін арттыруға жол ашады. Дегенмен, әлеуметтік теңсіздікті азайту үшін Үкімет қосымша қолдау тетіктерін енгізбесе, қарапайым тұтынушылар үшін бұл шешім әділетсіз көрінуі мүмкін.