Алғашқы АЭС атауы: қай нұсқалар алда келеді?

Президент ҚасымЖомарт Тоқаев бұл жобаны еліміздің ғылымитехникалық прогрессінің символы деп атап, шығармашыл жастар мен қоғам өкілдерін ерекше белсенділікпен қатысуға шақырды. Мемлекет басшысы бастамашы болған республикалық байқау АЭСтің ұлттық даму мен тәуелсіз энергетикадағы символдық рөлін ашып көрсетеді.

Жоспарланған АЭС Алматы облысы Жамбыл ауданының Үлкен ауылында салынады, бұл – Балқаш көлі жағалауындағы шағын елді мекен. Бұл жерде су ресурстары мен электр желілері бар, мамандардың айтуынша АЭС құрылысына қолайлы. Үкімет ресейлік «Росатомның» ВВЭР1200 реакторларын таңдады, жалпы қуаттылығы шамамен 2,4 ГВт болатын екі блок салынады. Жобаны жобалау мен салу 10–12 жылға созылады, сондықтан станцияны 2035–2036 жылдары іске қосу жоспарланып отыр. Атом энергетикасы 2035 жылға қарай еліміздің жалпы энергия өндіруінің кемінде 5 пайызына жетуді көздейді. Бұл деректер Қазақстанның көмір станцияларына тәуелділікті азайту және жаңартылатын энергия үлесін арттыру мақсатын көрсетеді.

Байқауды үкіметтік комиссия ұйымдастырып отыр. Комиссия құрамына Мәжіліс депутаттары, Сенат өкілдері, ғылыми институттар мен университет басшылары, шығармашылық одақтар, блогерлер және қоғам өкілдері кіреді. Ашықтықты қамтамасыз ету үшін комиссия аталған салалардың алуан түрлі мамандарынан құралған, олар тарих, филология, атом энергетикасы бойынша сарапшылар. Байқауға қатысушылар ұсынылған атауға түсініктеме қосып, сол атаудың тарихимәдени және ұлттық маңызын көрсетуі тиіс. Ұсыныстар eGov Mobile қосымшасы арқылы қабылданады, алғашқы 24 сағатта 10 мыңға жуық ұсыныс түсіп үлгерді. Байқау 10 қазанға дейін өтеді, ал қорытынды 17 қазанда жарияланады.

Байқауға жүздеген атаулар ұсынылып жатыр. Мақалада ең көп талқыланған нұсқаларды атап өтеміз:

1. «Алаш» – XX ғасырдың басындағы қазақ ұлттықдемократиялық қозғалысы мен «Алаш Орда» үкіметіне сілтеме. Бұл атау тәуелсіздік, ұлттық намыс пен жаңғыру идеясын білдіреді. «Алаш» атауын ұсынушылар АЭСті ұлттық бірліктің символына айналдыруды көздейді.

2. «Жетісу» – «Жеті өзен» мағынасын білдіретін тарихи аймақ атауы. Үлкен ауыл орналасқан өңір Жетісу деп аталады, сондықтан бұл атау географиялық сәйкестігімен ыңғайлы. Бұл аймақ ақынжыраулардың туған мекені, түркі дүниесінің мәдени орталығы болған.

3. «Үлкен» – АЭСтің орналасқан ауылымен байланысты қарапайым нұсқа. Нақтылығы мен прагматикалығы артықшылық, алайда кейбіреулер аты тым қарапайым деп есептейді.

4. «Тәуелсіздік» немесе «Азаттық» – Қазақстанның мемлекеттік егемендігі мен энергетикалық тәуелсіздігін бейнелеу. Бұл атаулар атом энергетикасының сыртқы күштерге тәуелділікті азайтуға бағытталғанын көрсетеді.

5. «Nuke» («Нюк») – киберспорттағы CounterStrike ойынындағы танымал картаға сілтеме. Курсив басылымы бұл ұсыныс әзіл ретінде болса да тез таралғанын атап өтті. Кейбір жастар батыл инновациялық атауды қолдайды, ал басқалары халықаралық терминдерден аулақ болған жөн деп санайды.

Бұл нұсқалардан бөлек, көптеген азаматтар Тәуелсіздік, Ғарыш, Абылай хан, Қазыбек би сияқты тарихи тұлғалардың есімдерін ұсынуда. Әлеуметтік желілердегі пікірталастардан байқағанымыз – қоғам АЭСтің атауы ел тарихы мен болашағына үйлесімді келуі тиіс деп санайды.

АЭС атауына қатысты көзқарастар әртүрлі. Көптеген инженерлер мен физиктер атаудың техникалық сипаты емес, қауіпсіздік пен сенімділік маңызды екенін айтады. Қоғам өкілдері елдегі Семей ядролық полигоны трагедиясын еске алып, атом энергетикасының қоғамда қорқыныш тудыратынын еске салады. Президент Тоқаев бұл жобаның прогресс пен қауіпсіздік тұрғысынан маңызын атап, жастарды жаңа технологияларға қызықтыруды мақсат етеді. Комиссия мүшелері байқаудың айқын әрі әділ өтетінін, жеңімпаз атау Қазақстан халқының әлемдік қауымдастықтағы имиджін қалыптастыратынын айтады.

Қоғам талқылауындағы трендтер

• Тарихиұлттық нұсқалар (Алаш, Тәуелсіздік, Тұмар) көп қолдау табуда. Бұл атаулар ұлттық тарих пен мәңгілік құндылықтарға жүгінеді.

• Географиялық байланыс (Жетісу, Үлкен, Балқаш) – станция орналасқан өңірдің ерекшелігін айқындайды.

• Технологиялықуниверсалды атаулар (Энерго, Ядро, Реактор) – қауіпсіздік пен заманауи ғылымға назар аударады.

• Креативтіжастар ұсыныстары (Nuke, Атлантис) – ақпараттық ғасырдың символдарына сүйенеді, бірақ дәстүрлі көзқарастағыларға жат.

Қоғамдық пікірталастың қызу жүруі – азаматтардың энергетика саласындағы маңыздылығы жоғары жобаларға бейжай қарамайтынын көрсетеді.

АЭС атауы Қазақстанның энергетикалық болашағына көзқарасын бейнелейді. 2023 жылы өткізілген референдумда халықтың басым бөлігі атом станциясын салуды қолдады. Демек, жобаның әлеуметтік лицензиясы бар. Бірақ атау таңдау қоғамдастықтың бейбіт дамуына септігін тигізіп, атом энергетикасы туралы сенім қалыптастыру үшін маңызды.

Қазақстанның бірінші атом электр станциясы энергетика саласын жаңа деңгейге көтермек. Байқау арқылы атау таңдау – тек символдық қадам емес, ол қоғамның ғылымға, қауіпсіздікке және тарихи мұраға деген көзқарасын көрсетеді. Қандай атау таңдалса да, ол ұрпақтан ұрпаққа қалар ұлттық мұраны бейнелеуі тиіс. Комиссия 17 қазанда шешімін жариялаған соң, жаңа атау АЭСтің ресми құжатына еніп, Қазақстанның энергетика тарихында жаңа дәуір басталады.