Үкіметтің дағдарысқа қарсы шаралары экономикаға қалай әсер етеді?

2025 жылдың ортасынан бастап Қазақстан экономикасы бірнеше сыртқы және ішкі қиындықпен бетпе-бет келді: экспорттық бағалардың төмендеуі, инфляцияның өршуі, валюта бағамының әлсіреуі және қаржы нарығындағы белгісіздік. Осыған орай Үкімет «баға, айыппұл және ипотека» мәселелерін қамтитын жедел антикризистік шараларды жариялады. Бұл шаралар шұғыл әрі уақытша эффект беру үшін бағытталғанымен, олардың толық нәтижесін көру үшін уақыт қажет. 

1. Не себептен шаралар қабылданды?

• Инфляциялық қысым: Азық-түлік пен тұрғын-коммуналдық қызметтер бағасының өсуі халықтың сатып алу қабілетін азайтты.

• Экспорттық кірістің төмендеуі: Мұнай бағасының төмендеуі және шикізатқа тәуелді экономикамен күресудың қажеттілігі пайда болды.

• Кәсіпорындар мен халықты қолдау қажеттілігі: шағын және орта бизнестің жағдайы уайым тудырды, бұл жалпы экономиканың серпінін төмендету қаупін тудырды. 

Премьер-министрдің орынбасары – Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин Мәжіліс кулуарында қазақстандықтар дағдарысқа дайындалуы керек пе деген сұраққа былай деп жауап берген еді.

«Жоқ, қазақстандықтарға ешқандай дағдарысқа дайындалудың қажеті жоқ. Себебі біз сенімді сыртқы қорғаныс буферін құрып жатырмыз. Сол себепті келесі жылы Ұлттық қордан мақсатты трансферт алмаймыз. Ұлттық қор ішкі және сыртқы кез келген жағдайға төтеп беретін сенімді буфер болып есептеледі. Оны арттыруымыз керек», – деді Серік Жұманғарин. 

Оның айтуынша, Үкімет Ұлттық қордың жинақтау функциясын күшейтіп жатыр.

2. Үкімет не істеп жатыр?

• Бірқатар тариф пен бағаға мораторий енгізілді – бірқатар ішкі тарифтер мен отын бағасына қатысты өсімді тежеу туралы шешім қабылданды. 

• Инвестициялық, инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру күшейтілді – трансферттер мен бюджеттен қаражат жұмсалу арқылы экономикалық белсенділік жан-жағынан қамтылуда.

• Шағын және орта бизнесті қолдау – бизнеске тұрақтылық пен сенімділік беру арқылы еңбек нарығы мен экономиканың серпіні сақталмақ. 

3. Қандай оң әсерлер күтілуде?

• Баға өсуін тежей түсу – шаралар бағаны төмендетпесе де, өсімін баяулатуға бағытталған.

• Халықтың әлеуметтік ауыртпалығын азайту – тарифтер мен қызмет бағаларының тұрақтылығы халықтың тұрмыстық жағдайына оң ықпал етеді.

• Кәсіпкерлік белсенділіктің артуы – бизнесті қолдау арқылы жұмыс орындары сақталуы, экономикалық циклдың төмендеуін тоқтатады.

• Ұзақ мерзімді нәтиже кепілдік емес – кей сарапшылар шаралардың толық әсерін 2026 жылы ғана байқау мүмкін екенін ескертеді.

• Жылдам өсуге жол ашылмауы мүмкін – қазіргі мақсат – тұрақтылық сақтау, алайда экономиканың жоғары өсу бағытына өту міндеті кейінге қалуы мүмкін.

• Сыртқы тәуекелдер қалыптасты – экспорттық бағалардың төмендеуі, валюта позицияларының әлсіреуі және әлемдік нарықтағы өзгерістер экономиканың серпінін тежеуі мүмкін.

Қазақстандағы антикризистік шаралар қазіргі кезде өте маңызды әрі уақытылы қабылданды. Олар тез нәтиже бермесе де, экономикада тұрақтылықты сақтау­­ мен әлеуметтік ауыртпалықты азайтуға бағытталған. Алайда толық әрі айқын серпінге өту үшін ұзақ мерзімді реформалар мен инвестициялық ахуалдың жақсаруы қажет. Экономика «дағдарыстан шығу» режиміне емес, «дамыуға» өтуі тиіс. Бұл жолда халық пен бизнес сенімді әрі ашық орта күтеді – сол кезде ғана шаралар толық әсерін береді.