Құрылысы аяқталды, бірақ іске қосылмай тұр: Қашағандағы зауыттардың тағдыры не болмақ?

Қазақстан мұнай-газ саласындағы ең ірі стратегиялық жобалардың бірі — Қашаған кен орнында салынып жатқан екі газ өңдеу зауыты (ГПЗ) 2026 жылдың желтоқсанында іске қосылуы тиіс. Бұл жобалар елдің газ теңгерімін тұрақтандыруға, экспорттық әлеуетін арттыруға және ішкі нарықты қамтамасыз етуге бағытталған.

Алайда соңғы айларда сала сарапшылары мен кейбір шенеуніктер «құрылысы толық аяқталды» деген мәлімдемелерге қарамастан, зауыттардың нақты іске қосылу мерзіміне қатысты күмән білдіріп отыр. Себебі іс жүзінде жобаның өндірістік кезеңге өтуі тек физикалық құрылыспен шектелмейді, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.

Төменде кешігудің ықтимал себептері мен салдарын егжей-тегжейлі қарастырайық.

1. Құрылыстың аяқталуы — тек бірінші кезең

Құрылыстың физикалық тұрғыдан аяқталуы жобаның нақты іске қосылғанын білдірмейді. Өнеркәсіптік кешенді коммерциялық режимге көшіру үшін әлі бірнеше күрделі кезеңнен өту қажет.

• Техникалық сынақтар мен жүйелерді теңшеу — құбыр жүйелерінің қысымға төзімділігін тексеру, автоматтандырылған басқару жүйесін (DCS/SCADA) іске қосу.

• Энергетикалық және қауіпсіздік сертификаттары — ұлттық стандарттарға сәйкестігін растау.

• Инфрақұрылымдық үйлестіру — зауытты газ кен орнымен және тасымалдау жүйелерімен байланыстыру.

Бұл процестердің кез келген кезеңіндегі кідіріс зауыттың толық іске қосылуын айлар бойы кешеуілдетуі мүмкін.

Жобаның басым бөлігі шетелдік жоғары технологиялы жабдықтарға тәуелді. Турбокомпрессорлар, катализаторлар, арнайы қысым ыдыстары — барлығы Еуропа мен Қытайдан жеткізіледі.
2025 жылы әлемдік жеткізу тізбегінде теңіз тасымалының бәсеңдеуі мен логистикалық дағдарыс байқалды. Бұл факторлар Қашағандағы жобаларға да әсер етуде.
Бұған қоса, кейбір мердігерлік компаниялардың техникалық құжаттаманы кеш тапсыруы да монтаж-сынақ жұмыстарын баяулатып отыр.

Қашаған — бұл тек ұлттық жоба емес, онда NCOC консорциумына кіретін халықаралық серіктестер (ENI, Shell, TotalEnergies, CNPC, Inpex және ҚазМұнайГаз) бар.
Әрбір тараптың өз талаптары мен техникалық стандарттары бар, ал олардың үйлесімсіздігі — шешім қабылдауды баяулататын негізгі себеп.

Кейбір жағдайларда келісімшарттық міндеттемелерге өзгеріс енгізу үшін бірнеше деңгейлі келісімдер қажет болады, бұл да іске қосу мерзіміне әсер етеді.

Сондай-ақ, Ресейлік «Газпром» ЖАҚ пен Қазақстан арасында Қарашығанақ газын Орынбор зауытында өңдеу бағасын көтеріп, мерзімін 2050 жылға дейін ұзарту туралы келісім жасалған.

"Шынымен де 8 қазан күні «Газпром» жария акционерлік қоғамы мен Қазақстан Республикасы арасында міндеттер жүктейтін келісімдерге қол қойылды. Қарашығанақтан алынған газды алдағы 25 жыл бойы Орынбор зауытында өңдеу мәселесі осы келісім аясында пысықталған. Орынбордан өңдеп әкелетін тауарлық газ халықтың үштен бір бөлігін көгілдір отынмен қамтамасыз етеді. Бұл 7,3-7,5 млрд текше метр газ деген сөз", – деді ол энергетика сарапшысы Нұрлан Жұмағұловтың сұрағына жауап бере отырып.

Әлібек Жамауов қыркүйектің басында «Газпромның» Орынбордағы зауытында болғанын айтады.

"Шын мәнінде ол зауыт өте ескі. Қолданысқа берілгеніне 54 жыл болған. Әне-міне шағылайын деп тұр. Осыған байланысты «Газпром» бізге газ өңдеу бағасын қайта қарауды ұсынды. Соның есебінен зауытты 5-6 жылдың ішінде жаңғыртпақшы. Соның арқасында алдағы 25 жыл бойы Қарашығанақ газын өңдеуге қабылдап отыруға болады деп отыр. Біз соған көндік", – деді QazaqGaz басшысы.

Бұл шешімді ол Қазақстанның өзінде газ өңдейтін қуат жоқтығымен байланыстырды.

"Иә, өңдеу ақысы біраз артады. Бірақ өзіміздің басқа жобалармен салыстырғанда Орынбор ұсынып отырған баға анағұрлым қонымды. Мысалы, Жаңаөзенде салынатын зауыт қазірдің өзінде бір текше метр газ өңдеуге 85 доллар сұрап отыр. Ал Орынбор зауыты ұсынған бағаны бірден енгізбейміз. Алдағы 25 жылға «жұмсақтап» бөліп тастадық. Иә, бұл келісім QazaqGaz үшін тауарлық газдың өзіндік құнына әсер етеді. Бірақ энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Шикі газ бағасы өзгеріссіз қалады", – деді Әлібек Жамауов.

4. Нарықтық және геосаяси тәуекелдер

2026 жылға қарай газ нарығында сұраныс-ұсыныс теңгерімі қайта өзгеруі мүмкін. Ресейдің экспорттық саясаты, Өзбекстан мен Қытай арасындағы газ ағындарының бағытталуы және жаһандық санкциялық шектеулер — барлығы Қашаған өнімін өткізу стратегиясына ықпал етеді.
Мысалы, егер өңделген газды экспорттау келісімдері толық бекітілмесе, зауыт қуаттылығын толық пайдалану қиын болады.

Қашаған аймағы экологиялық тұрғыдан сезімтал өңір болып саналады.
Зауыттарды іске қосу үшін қосымша экологиялық аудиттер мен атмосфералық шығарындыларға рұқсаттар қажет.
Бұған қоса, қауіпсіздік пен еңбек жағдайына қатысты ұлттық инспекциялардың тексерістері жиі созылып кетеді — бұл да уақыт факторына тікелей әсер етуде.

Егер зауыттар 2026 жылдың соңына дейін толық іске қосылмаса, ел экономикасына бірнеше ықтимал әсері болуы мүмкін:

• Ішкі газ тапшылығы жалғасуы мүмкін, өйткені Қашаған ГПЗ ішкі нарыққа жылына 1 млрд м³-қа жуық газ беруге тиіс еді.

• Экспорттық табыстар мен салық түсімдері кейінге шегеріледі.

• Инвесторлық сенімге әсер ету қаупі бар. Кешігулер шетелдік компаниялардың келесі кезеңдегі жобаларға қатысу белсенділігін төмендетуі мүмкін.

Қашағандағы газ өңдеу зауыттарының құрылыс жұмыстарының аяқталуы — сөзсіз маңызды жетістік. Бірақ іске қосу — мүлде басқа деңгейдегі міндет.
Жобаның толық қуатпен жұмыс істеуі үшін тек техникалық емес, әкімшілік, логистикалық және саяси факторлардың да үйлесімділігі қажет.
Қазірдің өзінде байқалып отырған белгісіздіктер іске қосылу мерзімін 2027 жылдың бірінші жартысынашегеру ықтималдығын арттырып отыр.

Дегенмен, сарапшылар атап өткендей, бұл жобаның стратегиялық мәні өте жоғары — ол елдің энергетикалық қауіпсіздігін күшейтеді, газ өңдеу саласында жаңа технологиялық деңгей қалыптастырады.

Сондықтан үкімет пен инвесторлар үшін басты міндет — техникалық және келісімдік кедергілерді жыл соңына дейін реттеп, жобаны нақты іске қосу фазасына өткізу.