Ипотекаға байланысты даулар неге көбейді? Халық неге банктерге сенбей қалды?

Қазақстанда соңғы жылдары ипотека мәселесі халықтың ең ауыр тақырыбына айналды, деп хабарлайды Sn.kz ақпарат порталы.

Қарапайым отбасылар өз шаңырағым болса деп, жылдар бойы ақша жинап, түрлі бағдарламаларға өтініш береді. Бірақ баспанаға қол жеткізудің орнына, кейбір азаматтар сот табалдырығын тоздырып жүр. Себебі ипотека рәсімдеу, жеңілдік алу, кезекке тұру сияқты үдерістерде банктер мен жергілікті органдардың жұмысы үйлеспей қалған. Ипотекалық даулардың көбеюі бірінші рет болып тұрған жағдай емес. Бірақ биылғы өсу қарқыны ерекше. Халықтың айтатыны банк бағдарламасы түсініксіз, құжат қабылдау кезінде талап жиі өзгереді, ал кезек мәселесі тым күрделі. Бұл даудың ортасында көбіне Отбасы банкі тұр. Банк басшылары мұны халықтан емес, заңдағы техникалық талаптардан көреді. Ал халықтың ойы басқа: «Банктер ашық жұмыс істемейді, жеңілдік алатындар тізімі түсініксіз».

Халықтың шағымы неге көбейді?

Жеңілдетілген ипотека алғаш жарияланған кезде жұрт оны шын мүмкіндік деп қабылдады. Бірақ уақыт өте келе «жағдайы бар адамдар алды», «кезек ақырын жылжиды», «бір өңірде бір ереже, екіншісінде басқа ереже» деген сөз көбейді. Бұл – қоғамда сенімнің әлсірегенін көрсетеді. Сарапшылардың байқауынша, банктер бағдарламаны техникалық тұрғыда дұрыс жүргізгенімен, халыққа ақпаратты түсінікті тілде жеткізе алмады. Банктердің ресми хабарламасы күрделі. Әр сөйлемі заң тілінде. Қарапайым отбасы үшін ондай мәтін түсініксіз.

Экономист Нұрлан Қалиевтің пікірі:

«Қазақстанда ең үлкен мәселе  халыққа арналған бағдарламалардың халық тілімен жазылмауы. Банк түсіндіреміз дейді, бірақ олардың ақпараттық тәсілі қарапайым адамның ойлауына сәйкес емес. Соның кесірінен жұрт «алдап кетті ме?» деп күдіктене бастайды».

Жеңілдік алған азаматтар неге сотқа жүгінуде?

Даудың негізгі бөлігі кезекке қайта тұру мәселесінен шыққан. «Бақытты отбасы» арқылы үй алған азаматтар арасында некесі бұзылғандар бар. Олар баспананы қайта рәсімдейді де, бұрынғы кезегіне қайта қосылуға тырысады. Ал заң бойынша кей жағдайларда оған рұқсат етіледі, кей жағдайда тыйым салынады. Жергілікті органдар олардың өтінішін қабылдамайды. Ал азаматтар сотқа барады. Соттар кейде тұрғындардың пайдасына шешім шығарады. Нәтижесінде банк те, әкімдік те түсінбей қалады: «Біз дұрыс істедік пе? Әлде сот дұрыс па?» деген сұрақ туындайды.

Құқықтанушы Сара Алпысбаеваның пікірі:

«Мәселенің түбі заңның әр өңірде әртүрлі түсіндірілуінде. Банк бір ереже айтады, әкімдік басқа ереже айтады, сот үшінші тәсілмен қарайды. Мұндай жағдайда дау көбеймей қайтеді? Халықтың кінәсі жоқ. Ең алдымен реттеушілердің жұмысы үйлесуі қажет».

Банк не дейді? Отбасы банкі сотқа жүгінген азаматтарды айыптамайды, бірақ банк басшылығы олардың кейбір талаптары негізсіз екенін айтады. Банк «заңға сүйенеміз» десе, жұрт «бізге уәде басқа еді» дейді. Ең көп айтылған себептердің бірі пәтер көлеміне қатысты талап. Кейбір азаматтар: «Маған 90 шаршы метрден жоғары үй берілуі керек еді, ал мен алған үй 72 шаршы метр ғана», деп наразылық білдіреді. Бұл талаптар жылдар бойы түсіндірілмей келген. Енді олар сот үстелінде талқылануда.

Халықтың базынасы неде?

Баспана әр отбасының арманы. Мұндай мәселе туындағанда адамдардың ашулануы заңды. Ең бастысы халық банктер әділетсіз әрекет етті деп ойлайды. Банктер «бәрін заңмен жасаймыз» дейді. Бірақ халықтың сенімі жоғалған болса, онда мәселе заңда емес, түсіндірудің әлсіздігінде. Қоғамдық сарапшы Ерлан Төлеудің пікірі: «Банк бағдарламасы жақсы. Бірақ халық оны түсінбейді. Себебі банк адамға емес, құжатқа қарайды. Тіл күрделі, талап көп. Халыққа түсінікті тәсіл қолданылмаса, мұндай даулар әлі көп болады».

Экономикаға әсері қандай?

Ипотекалық дау бір жағынан құқықтық мәселе, екінші жағынан экономикаға да әсер ететін фактор.

1.Бағдарламаға деген сенім төмендесе, халық жаппай өтініш бермейді.

Бұл экономиканың қозғаушы күшін баяулатады.

2.Баспана нарығында тұрақсыздық пайда болады.

Бағдарламаға сенбеген халық үй сатып алуды кейінге қалдырады.

3.Банк беделі әлсіресе, қаржы жүйесінің тұрақтылығы төмендейді.

Сенім банктердің басты капиталы.