Мемлекеттік сатып алулар мен 2026 жылғы ҚҚС қалай есептеледі

2026 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанның жаңа Салық кодексі іске қосылып, ҚҚС мөлшерлемесі 12%-дан 16%-ға көтеріледі. Бұл өзгеріс мемлекеттік сатып алу ісіне де қатысты болады. Қаржы министрлігініңхабарлауынша, мемлекеттік сатып алу жылдық жоспарларын жасау кезінде ҚҚС есепке алынбайды: жоспар бекітілген бюджеттік және қаржыландыру негізінде алдын ала жасалады, ал ондағы сомаға ҚҚС қосылған түрде есептелмейді. ҚҚС пен акциз төлеу шарттары тек жеңімпаз анықталып, сатып алу келісімшарты жасалғанда нақтыланады.

Мемлекеттік сатып алуда тауарлар мен қызметтер жеткізу актісі бойынша айналым жасалған күн ретінде қабылданатындықтан, 2026 жылдан бастап ол келісімшарттар бойынша да 16%-дық мөлшерде қосымша құн салығы есептеледі. Яғни бұрын жасалған келісімшарттарда да жеткізілім жүзеге асқан күннен бастап ҚҚС 16%-ға дейін өсіріледі. Мысалы, келісімшарт 2025 жылы жасалса да, жеткізу 2026 жылы болғанда ҚҚС жаңа мөлшерлемесі қолданылады. Қарастырылып отырған ҚҚС төлеуші мердігерлер келісімшарт бойынша шот-фактураларды міндетті түрде ұсынуы керек. Егер жеткізуші ҚҚС төлеуші мәртебесіне өткен жағдайда, келісімшарт сомасы жаңа салық мөлшеріне сәйкес өзгертіле алады, бірақ тауар сапасы мен шарттары өзгермей қалуы тиіс.

Бұл өсім мемлекеттік бюджеттің кірісін арттырады, бірақ мұндай өзгеріс келісімшарт сомасының бастапқы болжамына өзгеріс енгізуді қажет етеді. Осылайша, 2026 жылдан бастап мемлекеттік сатып алу шарттары бойынша қолданыстағы және жаңа келісімшарттардың айналымына 16% ҚҚС бекітіледі. Қаржы министрлігі бұл өзгерістерді салық заңнамасының талаптарына сай жүзеге асырылып жатқан маңызды қадам деп сипаттайды.

1 қаңтардан бастап мемлекеттік сатып алу порталына техникалық жаңарту енгізілді, жүйе автоматты түрде жеткізушінің ҚҚС төлеуші мәртебесін анықтап, келісімшартқа ҚҚС сомасын қосады және бағаларды салық салынатын және салынбайтын бөліктерге бөледі. Бұл жаңашылдық қателіктер мен даулардың алдын алып, салық заңнамасының бірізді қолданылуын қамтамасыз етеді.

Мысалы:

1. Жоспарлау: Жылдық сатып алу жоспарын бекітуде ҚҚС есепке алынбайды. Жоспар бекітілген бюджет шегінде құрылады.

2. Келісімшарт: Жеңімпаз анықталғаннан кейін сатып алу келісімшартында ҚҚС мөлшері нақтыланады. 2026 жылдан бастап жеткізілім кезеңінде мердігер ҚҚС төлеуші болса, келісімшартқа 16% ҚҚС қосылады, келісімшарт жасалған мерзімі қаралмайды.

3. Шот-фактура және түзету: ҚҚС төлеуші мердігер сапалы тауар жеткізіп, актіге қол қойған жағдайда ҚҚС есептейді. Егер мердігердің салықтық мәртебесі өзгерсе, келісімшарт сомасы ҚҚС мөлшеріне сәйкес қайта есептелуі мүмкін, бірақ өнім сапасы мен жеткізу шарттары өзгеріссіз қалады.

4. Электрондық портал: Мемлекеттік сатып алу веб-порталы жеткізушінің ҚҚС мәртебесін автоматты түрде тіркеп, сәйкесінше келісімшарттағы ҚҚС сомасын есептейді. Баға шарттары салық салынатын және салынбайтын бөліктерге бөлінген. Осылайша тәртіп барлық қатысушылар үшін ашық әрі түсінікті болмақ.

ҚҚС бұрынғы тәртіппен тек айналым жүзеге асырылған күнгі құнға есептелетін болса, 2026 жылдан бастап оның мөлшерлемесі келісімшарт күніне қарамастан 16%-ға тең болады. Қаржы министрлігі түсіндіргендей, келісімшарттың сомасы ҚҚС есебінен түзетіледі, бірақ жеткізілетін тауардың сапасы мен шарттары өзгермейді. Мысалы, жеткізуші салық төлеуші мәртебесін жоғалтып жатса, келісімшарт сомасын салық мөлшеріне қарай қайта есептеу мүмкіндігі заңмен қарастырылған. Мұндай шара қатысушылар арасындағы дауды азайтып, салық заңнамасының үйлесімді қолданылуын қамтамасыз етеді.

Бүгінде ҚҚС мөлшері 12% болғандықтан, тұтастай мемлекеттік сатып алудың құны осы пайызбен есептеледі. Ал 2026 жылдан бастап 16%-ға өскенде, келісімшарт құнына айтарлықтай өзгеріс қажет. Анық көрсетілгендей, «қызмет көрсетуші – ҚҚС төлеуші» санатында болса, айналым жасалған сәтте барлық келісімшарттар үшін 16% ҚҚС есептеледі. Бұл ретте электрондық мемлекеттік сатып алу порталында автоматты жүйе енгізілді. Портал жеткізушінің ҚҚС төлеуші мәртебесін анықтап, шартқа ҚҚС сомасын автоматты түрде қосады және жалпы соманы салық салынатын және салынбайтын бөліктерге бөледі. Осылайша, жаңа ереже енгізілгеннен кейін де тапсырыс беруші мен жеткізуші арасындағы құнды есептеу нақты әрі ашық болады.

Өзгеріс ҚҚС төлеуші және төлемейтін субъектілерге әр түрлі әсер етеді. Алғашында ЖСҚП (жеке салық төлеуші) ретінде тіркелген кәсіпкерлерге 16% ҚҚС талап етіледі. Егер бұрын іске асырылған сатып алу шартында жеткізуші ҚҚС төлеуші болмаса, енді сол шарт бойынша тапсырыс беруші ҚҚС-ты өзі төлеуге міндетті. Электронды портал жеткізушінің мәртебесін назарға алып, шарт сомасын жөндеп береді, осылайша мемлекеттік сатып алу жүйесінде сенімділік орнайды. Нәтижесінде, ҚҚС төлеушілер жаңа пайызға сәйкес бюджет кірісін еселендірсе, шағын кәсіпкерлердің кейбірі ҚҚС-сыз сату шегін пайдаланып кетуі ықтимал. Осыған қарамастан, бюджет жоспарлары мен жобалардың қаржылық есептері алдын ала қайта қарастырылуда. «Атамекен» ҰКП мәліметінше, кейбір құрылыс жобаларында маржа үлгісін қайта қарап, шығындарды өтейтін жаңа механизмі қажет болуы мүмкін.

ҚҚС өсімі мемлекеттік сатып алу қатысушыларына шығындардың ұлғаюын білдіреді. Қарапайым мысалмен түсіндірсек, бұрын 100 млн теңгеге тауар жеткізу кезінде тапсырыс беруші 12 млн теңге ҚҚС төлесе, енді 16 млн теңге төлейді. Электрондық портал арқылы бұл қосымша 4 млн теңге көрсетіледі және жалпы сомасы 16%-ға сәйкес түзетіледі. Салықтық жүйенің өзгеруі мекеме-жобалар бюджетіне де әсер етеді: мемлекеттік тапсырыс берушілерге қосымша қаржы жинақтау не шарт сомасының қайта қаралуы қажет. Сонымен қатар, ҚҚС төлеуші мәртебесін алмаған кәсіпкер болашақта ҚҚС есептеуін есепке алу үшін тіркелуге міндетті болуы мүмкін.

Жаңа талаптарға сәйкес электронды сатып алу порталында техникалық өзгерістер енгізілді. Қаржы министрлігі хабарлағандай, портал жеткізушінің ҚҚС мәртебесін автоматты түрде анықтап, шартқа ҚҚС сомасын қосады. Сонымен қатар, шарттық құн бағаны салық салынатын және салынбайтын бөліктерге бөледі. Мысалы, егер бір келісімшарттың жалпы құны 100 млн теңге болса және ҚҚС төлеуші бар болса, портал 13,79% ҚҚС құнды есептеп (өйткені 100×0,16/(1+0,16)=13,79), оны жарнама бағасына қосады және қалған соманы таза құнға қалдырады. Бұл механизм сатып алудың ашықтығын қамтамасыз етіп, екі жақты есептесудегі адами фактордан туындайтын сәйкессіздіктерді жояды. 

2026 жылдан бастап ҚҚС-тың 12%-дан 16%-ға өсуі мемлекеттік сатып алулар жүйесінде салықтық жүктеменің артуын білдіреді. Бұл өзгеріс бюджетті толықтырумен қатар экономикадағы кейбір жобаларға қайта сараптама талап етуі мүмкін. Дегенмен, электрондық порталда енгізілген автоматтандыру ҚҚС есебін жүргізуді жеңілдетіп, келісімшарт құнын есептеуді бірізді етеді. Алдағы уақытта кәсіпкерлер мен меморгандар жаңа кодекстің талаптарына бейімделіп, бюджеттік жоспарларын қайта қарастырмақ.