Қазақстанның ШЫҰ-дағы рөлі аса маңызды – cаясаттанушы Дзермант

Қазақстан ШЫҰ Астана Саммитінің қорытынды шешімдерінде "Шанхай рухының" негізгі қағидаттары - өзара сенім, достық, өзара пайда және бір-бірінің мүдделерін есепке алу толық көлемде іске асырылатынына сенеді. Бұл туралы Қасым-Жомарт Тоқаев "Синьхуа" Қытай агенттігіне берген сұхбатында мәлімдеді6 деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.

Шанхай ынтымақтастық ұйымын дамытуда ҚР қандай рөл атқарады? Ұйымның болашағы қандай? "Солтүстік Еуразия" құрлықтық интеграцияны зерттеу және дамыту Беларусь орталығының директоры, саясаттанушы Алексей Дзермант өз пікірін білдірді.

– Алексей Валерьевич, Қазақстан ШЫҰ Астана Саммитін өткізуге дайындалып жатыр. Жоғары деңгейдегі кездесуді өткізуден қандай үміттер бар?
– Менің ойымша, Қазақстандағы ШЫҰ саммитінің маңыздылығы жоғары, бұл шын мәнінде ауқымды оқиға. Қатысушы елдер үшін ғана емес, сонымен қатар кіруге дайындалып жатқандар үшін де ауқымды. Біз Беларусь Республикасы осы ұйымның толыққанды мүшесі болуы мүмкін екенін білеміз. Әрине, мемлекет басшылары, Үкімет басшылары деңгейінде ұсынылатын оннан астам елден қонақтарды қабылдау үшін алаң дайындау қажет. Бұл, әрине, ұйымға, іс-шараны дайындауға байыпты назар аударуды қажет етеді. Менің ойымша, Қазақстан оны абыроймен атқара алады. Саммиттің Еуразияда, ШЫҰ-да орталық орынға ие болып отырған ҚР-да өтуі маңызды және бұл саммитті ұйымдастыруға да өз ізін қалдырады деп ойлаймын.
– Саммитте қандай талқылау тақырыптары басымдыққа ие болады деп ойлайсыз?
– Менің ойымша, экономикалық ынтымақтастық, логистикалық байланыс, үлкен Еуразияда тауарлар, қызметтер, туристер қозғала алатындай кедергісіз орта құру мәселелері басым болады. Әрине, қауіпсіздік мәселелері. Бұл қазір қауіп төніп тұр, өйткені біз ұжымдық Батыстың қаншалықты агрессивті екенін көріп отырмыз. Ол өзінің барлық қиыншылықтары мен бақытсыздықтары үшін Ресейді, Қытайды және Иранды, ШЫҰ-ға қатысқан мемлекеттерді айыптауға тырысады. Сондай-ақ мемлекет ішінде дау туғызуға тырысады, мысалы, Үндістан мен Пәкістан, Қытай арасында. Бұл тұрғыда, әрине, қауіпсіздік және ынтымақтастық мәселелері, үшінші тараптардың қатысуынсыз, ШЫҰ Саммиті шеңберінде талқылау үшін өте маңызды болады.

– ШЫҰ дамуында Қазақстан қандай рөл атқарады?

– Менің ойымша, Қазақстанның ШЫҰ-дағы рөлі өте маңызды. Әрқашан үлкен күш полюстері, алпауыт державалар арасында белгілі бір мағынада делдалдар қажет. Міне, Қазақстан кем дегенде Ресей мен Қытай, ал болашақта Иран, Үндістан, Ресей мен Қытай арасындағы тамаша делдал. Бұл Еуразияда орталық орынға ие мемлекет, логистика ол арқылы өтеді. Сондықтан да мәселелерді бірлесіп шешу үшін, әрине, Қазақстанға бұл ұйым қажет, бірақ жанжал болмас үшін, экономика мен логистика ҚР мүдделерін ескере отырып және Қазақстан аумағы арқылы өтуі үшін өз мүддесінде шешуі керек. Сондықтан, бұл жерде елдеріңіз үшін көптеген артықшылықтар бар сияқты. Оның үстіне, мұндай алаңда ҚР өз бастамаларын ұсынып, оларды жүзеге асыра алады. Әрине басқа ойыншыларды мүдделермен үйлестіру арқылы, бірақ соған қарамастан басқа Батыс платформасы бұған жол бермейді. Өйткені ол жерде әрқашан бірінші кезекте Америка Құрама Штаттарының, содан кейін АҚШ – тың одақтастарының, содан кейін Батыс емес мемлекеттердің мүдделері мен қажеттіліктері рөл атқарады. Бұл тұрғыда ШЫҰ батыстық ұйымдардан түбегейлі ерекшеленеді, бұл неғұрлым тең, әділ интеграциялық құрылым.
Бастапқыда ұйым аймақтағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін "зұлымдықтың үш күші" деп аталатын нәрсеге қарсы тұру үшін құрылды.

– ШЫҰ-ға мүше елдер назар аударатын мәселелер ауқымы бүгінде қаншалықты кеңейді?

– Иә, шынында да, ынтымақтастық пен қауіпсіздіктің күн тәртібі бастапқыда ШЫҰ архитектурасына енгізілген және ол әлі де өзекті болып қала береді. Бірақ біз тағы бір нәрсеге деген қажеттіліктің артып келе жатқанын көреміз. Бұл, ең алдымен, менің ойымша, ШЫҰ мемлекеттері мен халықтары бір-бірін жақсы білуі, тануы, мәдени байыту, білім беру ынтымақтастығы және т.б. үшін еркін жүріп-тұру мүмкіндігіне ие болуы үшін мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық. > Mary Yam: Бұл тұрғыда ШЫҰ-ның айналасында қалыптасуы мүмкін белгілі бір идеялық сала, атап айтқанда Еуразияны біріктіру идеясы, халықтардың ынтымақтастығы, жаңа сауда жолдары мен логистика, ол барған сайын маңызға ие болады. Иә, қауіпсіздік мәселелері, әрине, күн тәртібінде логистика, экономика тұр. Бірақ гуманитаристика, мәдениет, сондай-ақ технологиялық ынтымақтастық, технологиялар трансфері, мұның бәрі менің ойымша, ШЫҰ-да сұранысқа ие болады және сол жерде белгілі бір дәрежеде жүзеге асырылып, одан әрі арта түседі.

– Қазақстан ШЫҰ-ға төрағалық етудің басымдығын халықаралық бейбітшілік пен мемлекеттердің қауіпсіз қатар өмір сүруін қамтамасыз етуге барынша үлес қосу деп атады. Таңдалған курс не туралы айтады?

– Егер Қазақстанның күн тәртібі туралы нақты айтатын болсақ, бұл қауіпсіздікке қосқан үлесі. Иә, ҚР үшін қақтығыстардың Қазақстан мемлекетіне қатысы болмауы, әлемдік шиеленіс Қазақстанның өмірлік маңызды ұлттық мүдделеріне әсер етпеуі өте маңызды. Өкінішке орай, мұны жалғыз жасау қиын, сондықтан одақтастармен, серіктестермен ынтымақтастық жасау керек, батыс елдеріне санкциялық бопсалау арқылы егемендікті шектеуге тырысатын, мемлекетке қысым жасауға мүмкіндік бермеу керек. Ал біз мұны көріп отырмыз, Орталық Азия мемлекеттері мұнда ерекше көріністе деп айтар едім. Өйткені батыстықтар Орталық Азия елдерін, ең алдымен, Ресейге, Қытайға қарсы қоюға тырысады. Бұған жол бермеу керек. Одан қалай аулақ болуға болады? Көрші мемлекеттермен, ШЫҰ мемлекеттерімен ынтымақтасуға болады, тек сол жерде ғана бұл бопса мен қауіп-қатерге төтеп беруге және өз мүдделеріне бөтен адамдардың ұлттық мүдделерін қанағаттандыруға жол бермеуге болады. Бұл тұрғыда санкциялық кедергілерді алып тастау күн тәртібін ілгерілету, жалпы санкцияға қарсы саясат, менің ойымша, бұл қазір ШЫҰ-да, оның ішінде Қазақстан тұрғысынан да сұранысқа ие болады.

– Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының даму перспективалары қандай?

– Менің ойымша, ұйымның даму перспективасы өте жоғары. Біріншіден, басты көрсеткіш-бақылаушы мүшелердің, ұйымға қосылуға мүдделілер саны артып келеді. Егер ұйым тоқырауға ұшыраса, онда мемлекеттер өздері үшін пайдалы ештеңе алмас еді, әр түрлі елдер оған ұмтылуы екіталай еді. ШЫҰ бүгінде Еуразияның басым бөлігін аумағы бойынша да, халқы бойынша да біріктіріп отыр. Бұл үлкен Еуразиядағы интеграцияның нақты жобасы екенін білдіреді. Иә, бұл әскери-саяси блок емес, бірақ қажет болмауы мүмкін, өйткені "блоктық" тәртіп іс жүзінде ынтымақтастықты өлтіреді. Бұл әсіресе бір елдің диктаты барлық басқа мемлекеттердің мүдделеріне бағынатын Батыс ұйымдарының мысалында көрінеді. Бұл, әрине, барлық мемлекеттерге пайдалы бола бермейді. ШЫҰ-да, басқаша айтқанда, архитектура сәл өзгеше, сондықтан менің ойымша, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы көптеген елдер үшін тартымды болады және жасампаз, бейбіт, позитивті күн тәртібінде дамиды.