«Тоқаевтың саясаты - тұрақтылық пен демократияландыруға бағытталған» – сарапшы

2019 жылы 12 маусым күні Президент Қасым-Жомарт Тоқаевты ұлықтау рәсімі өтті еді. Ал, мерзімінен бұрын сайлау 2019 жылдың 9 маусымында өтіп, онда Тоқаев сайлаушылардың 70%-дан астам дауысын алды. Еуропалық құқық және адам құқықтары сараптамалық институтының директоры және ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің мүшесі Марат Бәшімов ел басқарған 2 жыл ішінде Президент Тоқаевтың қызметі жайлы пікірімен бөлісті, деп жазады Strategy2050.kz.  

- Екі жылды қорытындылай келе, Президент Тоқаев саясатының негізгі бағыттарын қалай бөліп көрсете аласыз?

-Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың саясаты - тұрақтылық, демократияландыру, бұл құқық үстемдігіне қарай алға жылжу, азаматтарымыздың конституциялық құқықтарын қорғаудың тиімділігін арттыру деп біржақты айтуға болады. Бұл сабақтастықты сақтай отырып, әділ азаматтық қоғамға және тиімді, ашық мемлекетке бағыт алған қозғалыс.

- Қасым-Жомарт Тоқаевтың президенттігі коронавирус пандемиясының өте күрделі кезеңіне түсті, сіз осы уақытта жүргізіліп жатқан саясатты қалай бағалайсыз?

- Әлемді жайлаған коронавирустық пандемияның төтенше кезеңінде қоғамдық қатынастардың барлық саласында Президент Тоқаевтың бастамасымен көп дүние жасалды. Мемлекет басшысы өзінің президенттігі кезінде өзін елдегі кез-келген оқиғаға жедел ден қоятын және маңызды, қажетті, өзкті, түбегейлі шешімдер қабылдайтын мықты әрі батыл саясаткер ретінде көрсетті.

Сайланған сәттен бастап Мемлекет басшысы «Қазақстан экономикалық қуатты, демократиялық дамыған және әрбір азаматтың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған «халық үніне құлақ асатын мемлекет» құруға бел буғанын» атап өтті. Қазір біз осы жолмен жүреміз деп айта аламыз, енді одан орта жолдан тайқып кету мүмкін емес. Біз бүкіл қоғамымыздың мүддесі үшін дамуға жаңа серпін беруге тиіс қажетті саяси реформаларды жүзеге асырамыз. Мемлекет басшысының «біз берік іргетасы мен прогрессивті құндылықтары, дәйекті реформалар мен сапалы қайта құру жолы бар экономикалық қуатты, әлеуметтік әділетті және ашық қоғам құру жолымен жүруіміз керек» деген ұстанымы – бүгінде өз бағытын тапты. Ең бастысы, бұл саясатқа балама жоқ, кері жол жоқ. Бұл жалпыхалықтық консенсусқа негізделген саналы таңдау.

Сарапшылар Қасым-Жомарт Тоқаевтың әлеуметтік әділеттілікке, адалдыққа, ашықтыққа, барлық саладағы ашықтыққа, догматизм мен формализмнен алшақтауға, әділеттілікке, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс – қимылға, тең мүмкіндіктер қағидасына, адами капиталды дамытуды ілгерілетуге және т.б. Жолдауының қоғамда қызу қолдау тапқанын атап өтті. 

Президент мемлекеттік басқарудың бүкіл жүйесі нақты «клиентке бағдарланған» болуға тиіс екенін, ал басты клиент – Қазақстан азаматтары екенін әрдайым назарда ұстайды.

- Сол үшін Президент мемлекеттік басқару жүйесін қайта құруды бастады ма? Мұның қаншалықты дәл уақтылы шара екенін қалай түсіндірер едіңіз?

- Шын мәнінде, мемлекеттік қызметтен бастап жергілікті өзін–өзі басқаруға дейінгі барлық мемлекеттік басқару жүйесі қайта қалпына келтірілуде. Бұл мемлекеттік құрылымдардың, құқық қорғау органдарының қызметінен де байқалады. Қоғамдық бақылаудың жаңа нысандарына және басқару шешімдерінің барынша ашықтығына бағдар – баламасыз. Мемлекеттік құрылымдардың қызметіндегі барлық нәрсе ашық, қолжетімді, қоғам үшін түсінікті болуы тиіс, бұл балабақшалардың қаржысына немесе судьяларды іріктеуге қатысты. Осы екі жылдағы бұл бағыттағы процесс тек күшейе түсуде.

Әрине, қоғамдық санада көп нәрсе түбегейлі өзгеретіні маңызды. Бұл нақты факт. Бұған объективті себептер ықпал етті. Жаңа, өзгермелі әлемге деген қажеттілік, әділеттілік пен жауапкершілікке деген қажеттілік, әлеуметтік желілердің, интернеттің тез таралуына байланысты оң өзгерістерге деген қажеттілік. Бір-бірімізді тыңдауға және естуге үйренеміз деген үміт бар. Сондықтан Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы, мемлекет пен қоғамның кері байланысы, ашық және адал диалог, біздің азаматтарымыздың конституциялық құқықтарын неғұрлым тиімді қорғау, пікірлер мен прагматизмнің саналуандығы іс - қимыл жасап, күнделікті өмірге тез еніп, белгілі бір нәтижелер әкеле бастады. Бұл жедел әрекет емес, стратегиялық міндет және уақыт талабы. Бұл біздің қоғамға терең енген қос стандарттарға қарсы күрес. Мұны көптеген адамдар сезіне бастады. Сонымен қатар, әлеуметтанушылар мен саясаттанушылардың пікірінше, мемлекет басшысына деген оң көзқарас артып келеді.

- Сіздің ойыңызша, халыққа ұнамды нәрсе не?

- Президент кез келген мәселені тек сындарлы және бейбіт жолмен шешу керектігін баса айтады. Мемлекеттік аппараттың, құқық қорғау органдарының барлық құрылымдары «ашыла» бастады, проблемалық мәселелер бойынша халықпен барынша ықыласты және позитивті бола бастады, ең бастысы, сындарлы шешім жолдарын іздеуге және табуға тырысты. Қасым-Жомарт Тоқаевтың өзі әлеуметтік желілерді мұқият қарап, көкейкесті мәселелерге бірден назар аударып отырғанын көруге болады. Бүгінде әлеуметтік желілерде барлық мемлекеттік және құқық қорғау органдары басшыларының аккаунттары пайда болды. Біздің азаматтар оларға шағымдары, жабықтығы, бюрократизмі туралы тікелей жазады, өздері шешу жолдарын ұсынады.

Мемлекеттің құқықтық блогы әрқашан үлкен сын мен ерекше назар аудару аймағында. Көптеген қосарланған стандарттар бар, проблемаларды жасыру, алға жылжуды қаламау. Бұл салада бұзушылықтар көп, оны барлығы көріп, біліп отыр. Әлеуметтік желілердің дамуымен осы саладағы кез келген ақпаратты қабылдау күшейе түседі. Мемлекет басшысы бір жерде болып жатқан «қарбаластың» күрделі қыр-сырын, мемлекеттік органдардың осы саладағы тынымсыз жұмысын ұғына отырып, мұнда да біздің қоғам күтіп отырған тәртіпті қалпына келтіре бастады.

- Президент қандай принциптерді басшылыққа алады?

- «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» қағидаттарында белгіленген бағыт - Қазақстан Республикасы Конституциясы мен оның заңдарының Үстемдігі қағидаттары. Туындайтын түрлі мәселелерді шешуде негізгі заңның нормаларын мүлтіксіз сақтау – бұл сот жүйесінің құзыреті. Тағы бір мәселе – оны одан әрі жетілдіру және жұмыс тиімділігін жақсарту. Бұл-мемлекеттік, құқық қорғау органдары мен судьялардың жауапкершілігін күшейту, кәсіби біліктілігін арттыру, әділ сот төрелігін қамтамасыз ету және азаматтардың сот билігіне, прокуратура мен полицияға деген сенім деңгейін арттыру. Мұның бәрінде ашықтық бар. 

Тағы бір маңызды нәрсе. Биліктің азаматтық қоғаммен тікелей өзара іс-қимыл жасау институты маңызды ұлттық қоғамдық сенім кеңесіне айналды. Ол Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жарлығымен құрылды және қоғамдық мойындауға ие болды. Ұлттық кеңес Мемлекет басшысының бастамаларын қолдау, саяси реформалар пакетін әзірлеу және ілгерілету, жаңа, прогрессивті идеялардың катализаторы, билік пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылының сындарлы сарапшылық алаңы, қоғамдық процестерді демократияландыру, құқық үстемдігіне қарай қозғалыс бойынша үлкен жұмыс жүргізуде. ҰҚСК тұжырымдамалардың, Мемлекеттік бағдарламалар мен нормативтік құқықтық актілердің жобаларына қоғамдық сараптама жүргізеді, маңызды стратегиялық проблемаларды қарайды. Осылайша, жұртшылық, Саяси партиялар, үкіметтік емес сектор және мемлекеттік органдар өкілдері арасында сындарлы диалог қамтамасыз етіледі.

Кеңес жұмысы барысында қоғамдық процестерді демократияландыру, азаматтардың конституциялық құқықтарын тиімді қорғау жөнінде маңызды заңдар қабылданды. Қазір бұл әкімдер сайлауы, маңызды Жер реформасы, сайлау жүйесін ырықтандыру, гендерлік теңдік, Балалардың құқықтарын қорғау, әкімшілік әділет саласында азаматтарымыздың құқықтарын қорғау, адам құқықтары саласындағы халықаралық пактілерге қосылу және т.б. Бұл адам құқықтары жөніндегі уәкіл (омбудсмен) қоғамдық бақылау туралы заң жобалары. ҰҚСК-ке әділ қоғам мен тиімді мемлекет құруға қатысты ел Президенті жариялаған қағидаттарды іске асыру бойынша мемлекет қызметінің стратегиялық бағыттарын одан әрі ілгерілетуде табыс тілейміз.

- Әңгімемізді аяқтай келе, Қазақстанның сыртқы саясаты туралы не айта аласыз?

-Қазақстан Президенті «қырғи қабақ соғыс» аяқталғаннан кейін біз қарапайым азаматтардың мүдделерін ілгерілетуге бағытталатын халықаралық қатынастардың шынайы әділ жүйесін құрудың бірегей мүмкіндігін жіберіп алғанымызды, ал дағдарыстық ден қою шеңберінде халықаралық ынтымақтастықтағы жүйелі іркілістер мен «жаһандық дисфункцияның» үдей түсуіне себеп болған сауда протекционизмі мен саяси ұлтшылдықтың өскенін атап өтті. Бүгінгі таңда бүкіл планета қайтымсыз салдары бар драмалық оқиғалардың жаңа толқынын күтіп отыр. Өзара сенімнің өсіп келе жатқан тапшылығы, ұлттар бәсекелестігін бұрмаланған қабылдау, сауда соғыстары мен санкциялардың күшеюі миллиардтаған адамдарды жақсы әлемге деген үмітінен айырып, тұрақты даму перспективаларына нұқсан келтіреді. Коронавирустық пандемияның өзекті мәселелері бойынша БҰҰ қамқорлығымен ауруларды бақылау және биологиялық қауіпсіздік жөніндегі өңірлік орталықтар желісін құру идеясын мұқият зерделеу қажет деп атап өтті ол. Олардың бірін Қазақстан өз аумағында орналастыруға дайын.

Ел президенті: «өте маңызды: әлемде болып жатқан жаһандық пандемия жағдайында биологиялық қаруды бақылау жүйесін әзірлеу және іске қосу бұрынғыдан да өзекті болып отыр. Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне есеп беретін биологиялық қауіпсіздік жөніндегі халықаралық агенттік-арнайы көпжақты орган құруды ұсынады, ол өз қызметінде бактериологиялық (биологиялық) және уытты қаруды әзірлеуге, өндіруге және оның қорларын жинақтауға тыйым салу және оларды 1972 жылы жою туралы конвенцияға негізделетін болады».

Ең бастысы, Қазақстан ішкі саясатта да, сыртқы саясатта да тұрақты және басқа елдермен салыстырғанда қолайлы.

Қасым-Жомарт Тоқаев президенттігінің екі жылы – оның жеке басына деген құрмет. Оның тәжірибесі, қарапайымдылығы, мәдениеті, білімі және басқа да артықшылықтары осы ерекше тұлғаны құрметтеуге мәжбүр етеді.

- Сұхбатыңыз үшін рахмет!