Жыр болған АЭС құрылысы: Сарапшылар пайдасы мен зиянын сөз етті

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 27 маусымда «АЭС салу туралы референдум күзде өтеді» деген. Президенттің айтуынша, референдум өтетін датаны үкімет белгілейді. Ал жуырда республика көлемінде атом электр станциясын салу мәселесі бойынша жария талқылаулар өтті. 20 тамызда Астанада Қазақстанда атом электр станциясын салу мәселесі бойынша қоғамдық пікірталастар циклін жабатын жария талқылаулар аяқталды. Бұған дейін аталмыш іс-шара еліміздің барлық өңірлерінде өткен. Қоғамда резонанс тудырған мәселені талқылауға атом саласының сарапшылары және  т.б. мамандар қатысты. Тіпті елордадағы талқылау барысында «АЭС салуды қолдаймыз» деген мазмұндағы сөз жазылған плакат ұстаған жастар көп болды. Осы тұста, АЭС салуға қатысты сарапшылардың пікірін білуді жөн көрдік, деп жазады Skifnews.kz ақпарат порталы.

Атом электр станциялары (АЭС) көптеген елдерде, соның ішінде Қазақстанда да даулы мәселе. Бір жағынан, олар тұрақты және қымбат емес электр энергиясын өндіруді қамтамасыз ете алады, екінші жағынан, қауіпсіздікке, экологиялық зардаптарға және радиоактивті қалдықтарды басқаруға қатысты алаңдаушылық бар. Бұл, шын мәнінде, өткен Алматы мен Астанада өткен қоғамдық талқылауларда дау тудырды. Әлбетте, елімізде АЭС салынуын қолдаушылар да, қарсылар да бар. Ал АЭС-тің Қазақстанда салынуынан қандай пайда, қандай зиян?

АЭС-тің тиімді тұсы

Маандардың пайымдауынша, елімізде Атом электр станциясын салуды жақтаушылар бірнеше пайдасын айтады.

- Біріншіден, АЭС Қазақстанға электр энергиясын өндіру көздерін әртараптандыруға мүмкіндік береді, бұл көмір мен газға тәуелділікті азайтады;

- екіншіден, атом энергиясы ұзақ мерзімді перспективада үнемді болуы мүмкін, өйткені атом электр станцияларында электр энергиясын өндірудің құны басқа электр станцияларына қарағанда төмен болуы мүмкін;

- Үшіншіден, атом электр станциялары электр энергиясын өндіру процесінде көмірқышқыл газын шығармайды, бұл көміртегі ізін азайтуға көмектеседі.

Сарапшылар пікірі

Хош, саясаттанушы және кәсіпкер Аладин Мұстафаев Қазақстанда атом электр стансасын салу мәселесі бірнеше негізгі себептерге байланысты пісіп-жетілді деп есептейді.

«Біріншіден, халықаралық келісімдер аясында еліміздің алдында 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізу міндеті тұр және бұл қозғалысқа көбірек елдер қосылып жатқанын ескерсек, баламалы энергетиканы дамытуды елемеу елімізді тәуелді етеді. Жалпы, көміртегіге тәуелділік атмосфераға үлкен көлемдегі СО2 бөлінуіне ғана емес, сонымен қатар климаттың өзгеруінің тағы бір факторы болып табылатын атмосферадағы көміртекті сіңіруге арналған құнды ресурстың жойылуына әкеледі», - деді Аладин Мұстафаев.

Саясаттанушы алдағы бірнеше онжылдықта Қазақстан шын мәнінде бірнеше жылдан бері орын алып келе жатқан күрделі энергетикалық дағдарысқа ұшырау қаупі бар деп санайды. Электр энергиясын тұтыну жыл сайын өсуде, алайда, оны өндіру азаюда. Бұл мәселе ең жоғары жүктеме сағаттарында өткір. Саясаттанушы атом электр станцияларын энергетика саласындағы барлық мәселелердің жалғыз шешімі деп санамайды, бірақ оның пікірінше, ол ұзақ мерзімді перспективада тұрақты және сенімді энергиямен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады.

«31 ел атом электр станцияларын пайдаланады. Жаһандық энергетикалық дағдарыс жағдайында бірқатар жетекші елдер атом энергетикасы бағдарламасын қалпына келтіру туралы шешім қабылдады. Мысалы, Францияда 6-дан 14-ке дейін жаңа реакторлар салу жоспарлануда, біріншісі. Оның ішінде 2035 жылға қарай іске қосылады. Түркия, БАӘ, Беларусь, Бангладеш, Мысыр елдері де атом электр станцияларын салумен белсенді түрде айналысуда», - дейді саясаттанушы.

АЭС бізге не береді?

Ол атом электр станциялары энергетика саласындағы барлық проблемалардың жалғыз шешімі ретінде қарастырылмайтынын, дегенген, ұзақ мерзімді перспективада тұрақты және сенімді энергиямен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқаратынын алға тартты. Оның пікірінше, бізге атом электр станциясы қажет.

- біріншіден, ол импорттық энергия көздеріне тәуелділікті азайтады және елді энергиямен қамтамасыз етудегі тұрақтылықты қамтамасыз етеді;

- екіншіден, болашақта электр энергиясын тұтынудың артуына байланысты өсуі мүмкін энергия тапшылығын жою мақсатында;

– үшіншіден, атом электр станциясы сыртқы электр энергиясына тәуелділікті азайтып, ұзақ мерзімді перспективада энергетикалық жүйенің тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Саясаттанушы жобаның қымбаттығына қатысты да өз ойын білдірді. Айта кетейік, бұл мәселе АЭС құрылысы (!) тақырыбында ең көп талқыланған мәселеге айналды.

«Атом электр станциясын салуға кететін жоғары шығындарға қарамастан, өндірілетін электр энергиясының құны отынның тұрақты бағасы мен энергия сыйымдылығына байланысты басқа энергия көздеріне қарағанда жоғары болмайды (мысалы, 4,5 грамм ядролық отын 350-ге тең. кг мұнай, 400 кг көмір және 360 м3 табиғи газ), сондай-ақ станцияның ұзақ қызмет ету мерзімі (80 жылға дейін), - деп есептейді сарапшы.

Ресей Қазақстанға АЭС салса, бізде АҚШ-тың санкциясына ілініп кетеміз...

«Біріншіден, Қазақстан аумағына АЭС салудың мүлде қажеті жоқ. Өйткені, қазір бүкіл дүниежүзінде атом электр станцияларынан бас тартып, жұмыс істеп тұрғандарын тоқтатып жатыр. Соңғы он жылдықта жаңа станция салу жөніндегі жобалар мүлде қабылданған емес. Себебі, АЭС-тің ауаны, экологияны, суды ластайтын зияны жылдан-жылға артып келеді. Ал, Фукусима 1-дегі апаттың өзі атомдық технологияның адамзат баласы үшін өте қауіпті екенін көрсетті. Мен осы мәселе жөнінде әлемдегі жағдайларды зерттеп көргем. Түсінгенім -  Қазақстанға АЭС салудың еш қажеті жоқ. Өйткені, Қазақстан әлемде жалпы жер аумағы жөнінен 9-орын алса, оның ішінде күн сәулесі түсетін аумақтары орасан зор. Қазақстанның картасына қарап отырсаңыз, Орталық Қазақстан, оның оңтүстік жақтарындағы қаншама аумақ, Қызылорда, Атырау, Маңғыстау, Ақтөбе облыстарындағы адам қоныстанбаған үлкен аумақтарға үлкен күн стансаларын орнатуға болады. Сол сияқты үнемі жел, боран соғып тұратын аймақтар бар. Сол жерлерге желдің қуатынан электр энергиясын өндіретін қондырғылар жасауға болады. Одан бөлек, желден электр энергиясын өндіретін құрылғылар ойлап тауып, соларды патенттей алмай жүрген қаншама адамдар бар. Бізде осыған қарай бетбұрыс жасалуы керек. Екіншіден, шамамен соңғы 40 жыл ішінде Ресей Федерациясы дүниежүзінде бірнеше АЭС салыпты. Оның ішінде Иран мен Африка елдері де бар. Бірақ, Ресей техникалық, технологиялық тұрғыдан мүлде артта қалған. Ілерілеу жоқ. Ол жақта да коррупция деген нәрсе бар. Сондықтан, Ресейге АЭС салуға тапсырыс берсеңіз, олар ақша үнемдеу үшін Қытайдан немесе басқа елдерден сапасы төмен материалдар алып пайдаланады. Ал, өздерінің пайдаланатын құрал техникалары ескірген. Тағы бір фактор - олардың мықты, озық ойлы ғалымдары өздеріне ыңғайлы орта жоқ екенін байқаған соң, көбісі шет елге кетіп қалды. Қазір олар Америкада, Францияда, Германияда тұрады. Ал, Ресейдің өзінде интеллектуалдық қуаты мықты адамдар азайған. Ондағы жастардың өзі шет елге кетуге асық. Сондықтан, осындай қалыптасып отырған жағдайда РФ-ға АЭС салуға тапсырыс беруге болмайды», - деді журналист Марат Байділдәұлы Abai.kz порталына берген сұхбатында.

Бас ауыртатын қауіпсіздік мәселесі

Бірақ сала мамандарын ғана емес, елдің қарапайым азаматтарын да өте толғандыратын мәселенің екінші жағы да бар. Ол қауіпсіздік мәселесі. Атом электр стансасының құрылысына қатысты сарапшылардың пікірлері екіге жарылғаны да сондықтан. Осылайша, көптеген сарапшылардың пікірінше, атом электр станцияларында апаттар мен радиацияның шығу қаупі бар, бұл қоршаған орта мен халықтың денсаулығы үшін ауыр зардаптарға әкеп соқтыруы мүмкін.

 «Әлемде 416 ядролық реактор жұмыс істейді, оның 307-сі (бұл 74%) қысымды жеңіл су реакторлары, бұл реакторлар ең сенімді болып саналады және атом энергиясы бар уақыт ішінде бірде-бір ауыр апат болған жоқ. Чернобыль және Фукусима сияқты апаттар ескі буын реакторларының басқа түрлерінде орын алды», - деді Аладин Мұстафаев.

Сәулетші әрі ХБК профессоры Павел Савранчук Қазақстанда атом электр станциясын салуды «өте қауіпті шешім» деп санайды.

Атам электр станцияларындағы апаттардың тарихымен және зардаптарымен танысқаннан кейін (және олардың шамамен 25-і ғана болды, үлкен және құпия емес!), мен мүдделі тарап болмай, бірде-бір гуманитарлық есі дұрыс адам мақұлдамайтынына сенімдімін. Атом электр станциясының құрылысы болған апаттардың егжей-тегжейлі хронологиясы кез келген апокалиптикалық романға жүз ұпай береді, 1975 жылғы Ленинград атом электр станциясы және т.б. бұрыннан бар сейсмикалық мазасыздық жағдайында, әсіресе, табиғи радиациялық фонның жоғарылауы жағдайында бейсаналық алаңдаушылық. Бұл тек жұмыс станциясы ғана емес, ол ядролық отынды жеткізу, оны сақтау, жою, қалдықтарды ұзақ уақыт күтіп ұстау, авариялық-құтқару қызметтері мен техникалық құралдардың үнемі дайын болуы», - деді сарапшы.

Ол бүгінде әлемде ресми түрде 195 мемлекет бар екенін, оның 33-і ғана атом энергиясын пайдаланатынын айтты. Дегенмен, бұл пікірді бәрі бірдей қолдамайды және басқа сарапшылардың пікірінше, әлі де қауіп бар. Көл мұндай жүктемені көтере алмаса керек және ірі су ресурстарына атом электр станциясын салуды қарастыруға болады.

Егер кенеттен жарылса...

«Егер ол кенеттен жарылса, мен бұл туралы айтқым да келмейді. Алдің энергетикалық қауіпсіздігіне келетін болсақ, бұл мүлдем мүмкін емес сияқты. Бүкіл әлем интеграцияланған – сатып алу, сауда жасау, оның ішінде энергетикалық ресурстар бойынша әлеммен дос болу керек. Бұл атом электр станциясы шын мәнінде біздің бейбіт тыныштығымызға жауыздықпен жасалған агрессивті шабуыл», - деді Павел Савранчук.

Еске салсақ, 20 тамызда Қазақстанда атом электр станциясын салу мәселесі бойынша жария талқылаулар аяқталды. Оған дейін республикалық маңызы бар қалаларда, өңірлерде 18 жастан асқан 1200 респондентті құрайтын сауалнама жүргізілді. АЭС салу бойынша сауалнамаға қатысқандардың көбі (53,1%) АЭС ұсынысын қолдаған. Яғни, олар 2030 жылға қарай электр тапшылығы мәселесі шешіледі деп сенеді. АЭС салу идеясына қарсылар болса (32,5%) ықтимал апаттар мен олардың қоршаған ортаға тигізетін зардаптарына алаңдаулы.