Әзербайжан мен Армения арасындағы бейбітшілік: Қазақстан үшін пайда қандай?

Азербайджан мен Армения арасындағы бейбіт келісім – Қарабақ мәселесінде бұрын-соңды болмаған біртұтас шешімдерге жол ашып, Орталық Азиядағы басты ойыншылар — оның ішінде Қазақстан үшін стратегиялық мүмкіндіктерді ұсынуда. Осы оқиға аясында, ауқымды талдау жасау арқылы, Қазақстан үшін бейбітшіліктің қандай нақты әлеуетті артықшылықтар әкелетіндігін қарастырайық.

1. Транзиттік әуе және тасымал инфрақұрылымын дамыту: «Орта дәліз» мүмкіндіктері

2024–2025 жылдардағы дағдарыстар, әсіресе Украинадағы оқиғалар, Азия мен Еуропаны қосатын дәстүрлі транзиттік бағыттардың жұмысына әсер етті. Осы орайда, Қазақстан, Әзербайжан, Грузия мен Түркия арқылы өтетін «Орта дәліз» (Middle Corridor) – ең сенімді альтернативалық маршрутқа айналуда. Бұл дәліз арқылы жүк тасымалының ауқымын ұлғайтуға және стратегиялық инвестицияларды тартуға мүмкіндік бар.

Зәмір Қаражанов, "Кемел Арна" Қоғамдық қоры директоры, бейбіт процесс Қазақстан үшін жаңа мүмкіндіктердің есігін ашады дейді:

«...Middle Corridor — Азия мен Еуропа арасындағы ең сенімді маршрут. Бұл арқылы жүк көлемін арттырып, инвестициялар мен мәдени ынтымақтастықтың кеңейуіне жол ашылады» — дейді Қаражанов.

Сонымен қатар, Сәкен Мұқан, саясаттанушы, бұл процестің Қазақстан үшін сауда мен логистика саласында нақты пайда әкелетінін атап көрсетеді:

«Тасымал жолдары Иран мен Түркіменстан арқылы өтетіндіктен логистикалық қиындықтар мен жоғары шығындар туындайды. Ерекше назар аудару керек жайт — ЕАЭО аясында бұл қиындықтар ынтымақтастыққа кедергі келтіреді» — дейді ол.

2. Армениямен тікелей экономикалық қатынасты жандандыру

Қазақстан Президентінің алғашқы ресми сапары Арменияға — екі ел арасындағы экономикалық ынтымақтастықты жандандыруға деген тілектің көрінісі. Бұл сапар аясында он құжатқа қол қойылып, оның бірі — 2024–2025 жылдарға арналған Сауда-экономикалық ынтымақтастық картасы, сонымен қатар Қазақстанның Арменияға экспортын $350 млн-ға дейін ұлғайтуды көздейтін жоспар да қарастырылды.

Бұл — Қазақстанның Армениямен байланысты өзге дәстүрлі маршруттар арқылы арттыруға деген ниетін білдіреді, әсіресе бұрын бұл бағыттар иран және түркіменстан арқылы өтіп, логистикалық қиындықтар туғызатын еді.

3. Қауіпсіздік пен тұрақтылық: өңіраралық ынтымақтастықтың көкжиегі

Қазақстан сыртқы саяси аренада бейтарап және тең қашықтықты ұстанатын сындарлы саясат ұстанады. Бейбіт келісім тұрақтылықты нығайтып, өңірлік қауіпсіздікті арттырады — бұл Қазақстанның транзиттік әлеуетін арттырып, инвестициялық ортаға сенімділік ұялатады.

4. Президент Тоқаевтың делдалдық рөлі – халықаралық статус

2024 жылдың сәуір айында Тоқаев Ассоциация министрлері деңгейінде келіссөздерді қабылдау үшін Алматыны ұсынды. Бұл ұсыныс екі тарап тарапынан қолдау тауып, оның символдық мәні зор — Алматыда аймақтық бейбітшілігіне бағытталған маңызды келіссөздер өтетіні атап өтілді.

Қазақстанның дипломатиялық тәжірибесі, оның ішінде Астанадағы Сирия келіссөздері мен Кырғызстандағы дағдарысты шешудегі рөлі — оның өңірлік делдал ретінде беделін арттырады.

5. Интеграция мен бірлескен жобалар: инвестициялар, цифрландыру, ИТ мүмкіндігі

Арадағы келіссөздер ұлттық экономикалар арасындағы диалогты арттыруға жол ашып, инвестициялар мен цифрлық технологиялар саласында жаңа жобаларды іске қосуға негіз бола алады. Әзербайжанмен бірлескен $300 млн-дық инвестициялық қор құрылымован — бұл жобаны Қазақстан өзектендірген.

6. Транзиттік «Зангезұр» дәлізі және геостратегиялық зиярат

«Зангезұр дәлізі» — Қазақстанға да әсер ететін маңызды транспорттық маршрут болуы мүмкін. Бұл дәліз арқылы Түркия, Әзербайжан, Армения және Иранның қосылуы, сонымен қатар Қазақстанды Қара теңізге шығару мүмкіндігі артып, өңірлік интеграцияны тереңдетеді.

Қазақстанға берер мол пайда

Бейбіт келісімге қол жеткізу — ол жай ғана екі ел арасында ғана емес, бүкіл Еуразиялық кеңістікте тұрақты экономикалық және дипломатиялық даму үшін пайда. Қазақстан:

• Транзиттік әлеуетін арттырады;

• Армениямен жаңа бетбұрыс жасайды;

• Инвестициялық климатты нығайтады;

• Стратегиялық делдал ретінде позициясын күшейтеді;

• Геостратегиялық маңызды дәліздерді кеңейтеді.

Бұл процестер Қазақстанның өз мүддесін тиімді қорғауы, өңірлік лидерлік рөлін нығайтуы мен халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау бағытын ұстануымен тығыз байланысты.