Матрицадан криптовалютаға дейін: Қазақстандағы қаржы пирамидалары қалай жұмыс істейді?

Қазақстанда қаржы пирамидалары түрлі заңды ұйымдар түрінде жасырынып, халықты алдап келеді. Олар көбінесе жоғары табысқа уәде беріп, нақты қызметті «жамылғы» ретінде қолданады, деп жазады Skifnews.kz ақпарат порталы.

Ең жиі кездесетін түрлері мыналар:

• Матрицалық пирамидалар – қатысушылар топтарға бөлініп, жаңа адамдарды тарту арқылы жоғары деңгейге өтеді;

• Желілік маркетинг – өнім немесе қызмет тек сылтау, ал табыс жаңа қатысушылардың есебінен құрылады;

• Инвестициялық компаниялар – шетелдік активтерге инвестиция салуды ұсынады, бірақ табыс жаңа салымшылардан жиналады;

• Тұтынушылық кооперативтер – пайызсыз несие береміз деп алдап, қаражатты жарналардан жинайды;

• Мессенджер чаттары – WhatsApp пен Telegram топтары арқылы ақша айналымын жасайды;

• Микроқаржы ұйымдары – ломбард немесе несие компаниясы атын жамылып, жоғары пайдаға сендіреді;

• Кредитті қайта қаржыландыру – «қарызды жабамыз» деген уәдемен жаңа қаражатты ескі қарызды төлеуге пайдаланады;

• Қызығушылық клубтары – саяхат, оқу немесе өзін-өзі дамыту курстары арқылы азаматтарды тартады;

• Блокчейн-оқыту курстары – криптобиржа мен трейдингті үйретеміз деп, жаңа салымшылардан ақша жинайды;

• Криптоплатформалар – криптовалюта мен майнингтен пайда уәде етеді. Қазақстанда мұндай қызмет тек АХҚО аумағында ғана рұқсат етілген.

Мемлекет мұндай алаяқтық схемаларға қарсы түрлі шаралар қабылдауда:

• ақпараттық кампаниялар жүргізілуде (бейнероликтер, әлеуметтік желілер, блогерлердің түсіндірмелері, студенттік конкурстар);

• цифрлық бақылау енгізілді (AI-мониторинг, «Кибернадзор» жүйесі);

• Telegram-боттар іске қосылды («Baiqa, piramida!», «Азаматтық көмекші»).

2024 жылы 43 қаржы пирамидасы әшкереленіп, 283 чат пен аккаунт жабылды. «Кибернадзор» арқылы 8 мыңнан астам сайт бұғатталды.

АФМ сарапшыларының кеңестері:

• «Супертабыс» уәделеріне сенбеңіз;

• Компанияның лицензиясы мен ресми тіркелуін тексеріңіз;

• Егер жүйе пирамидаға ұқсаса — қатыспаңыз;

• Telegram-бот арқылы күмәнді жобаны бірден тексеруге болады.

Мемлекеттің қарсы іс-қимылы

• Ақпараттық кампаниялар: әлеуметтік желілердегі роликтер, блогерлердің түсіндіру жұмыстары, студенттер арасында конкурстар;

• Цифрлық бақылау: жасанды интеллект арқылы күмәнді транзакцияларды қадағалау;

• Telegram-боттар: «Baiqa, piramida!» және «Азаматтық көмекші» атты сервистер іске қосылды. Олар арқылы азамат кез келген жобаны бірден тексере алады.

Қаржы пирамидалары — заманға сай түрленіп отыратын қылмыстық бизнес. «Матрицадан криптовалютаға дейін» олардың айласы көбейгенімен, түпкі мәні өзгермейді: жаңа салымшылардың ақшасы арқылы ескі қатысушыларды «тамақтандыру». Сарапшылардың айтуынша, қаржылық сауаттылықты арттырмай, мұндай алаяқтықтың алдын алу мүмкін емес.