Қазақстанның АҚШ-тағы жаңа елшісі екіжақты қатынастарға қалай әсер етеді?

Жақында Қазақстанның АҚШ-тағы дипломатиялық миссиясында маңызды ауыс-түйіс орын алды – Мемлекет басшысының Жарлығымен Мағжан Жанботаұлы Ілиясов АҚШ-тағы Төтенше және Өкілетті Елші болып тағайындалды. Ол бұған дейін Қазақстанның Ұлыбритания, Исландия және Ирландиядағы елшісі қызметтерін атқарып, енді Вашингтондағы өкілдікті басқаруға кірісті. Алдыңғы елші Ержан Ашықбаев қыркүйек айында Нью-Йоркте өткен БҰҰ Бас Ассамблеясы сессиясынан кейін қызметінен кері шақырылып, Сыртқы істер министрінің орынбасары лауазымына ауысты. Осы күтпеген кадрлық өзгеріс АҚШ пен Қазақстан арасындағы қатынастарға қандай ықпал етуі мүмкін деген сауал туындауда.

Мағжан Ілиясов – Қазақстанның АҚШ-тағы жаңадан тағайындалған елшісі, 51 жастағы тәжірибелі дипломат, Алматы қаласында дүниеге келген. Ол 1996 жылдан бері дипломатиялық қызметте, бастапқыда Сыртқы істер министрлігінде референт болып жұмысын бастаған. Кейін Президент Әкімшілігінің сыртқы саясат орталығын басқарып, сол кездегі мемлекет басшысының сыртқы саясат жөніндегі кеңесшісі лауазымына дейін көтерілген. 2016 жылдан 2022 жылға дейін М.Ілиясов Нидерланд пен Ұлыбританияда Қазақстанның елшісі міндетін атқарып, БҰҰ жанындағы тұрақты өкіл болды. Сонымен бірге ол АҚШ-тың Гарвард университетінде жоғары білім алып, ағылшын және неміс тілдерін еркін меңгерген маман. Осындай білімі мен көптілділігі оның АҚШ-та тиімді байланыс орнатуына негіз болады деп күтілуде.

Қазақстан мен АҚШ арасындағы қарым-қатынас тәуелсіздік алған сәттен бастап стратегиялық әріптестік деңгейінде дамып келеді. АҚШ – Қазақстан экономикасына ең көп инвестиция құйған алдыңғы үш елдің бірі: 2005–2018 жылдар аралығында Қазақстанға келген америкалық тікелей инвестициялардың жалпы көлемі 40 миллиард АҚШ долларынан асқан. Бүгінде екі ел арасында мұнай-газ саласындағы дәстүрлі ынтымақтастықтан бөлек, энергетика, ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау, ақпараттық технология, логистика және аэроғарыш өнеркәсібі сияқты әртүрлі бағыттарда байланыстар нығайып келеді. Сарапшылардың айтуынша, АҚШ Қазақстанға ірі технологиялар мен ноу-хау тартуда маңызды рөл атқарады, ал Қазақстан Американың Орталық Азиядағы негізгі экономикалық серіктесіне айналған. Қазір Қазақстанда америкалық капиталы бар жүздеген компания жұмыс істеп жатыр. Chevron, ExxonMobil, General Electric, Microsoft сынды алпауыттар энергетика мен технология салаларында ел экономикасына үлес қосуда.

Соңғы уақытта Қазақстан-АҚШ қатынастарының жандана түскенін нақты мысалдардан байқауға болады. Мәселен, биыл қыркүйекте Нью-Йорктегі БҰҰ Бас Ассамблеясы жиыны аясында Қазақстан АҚШ-тың Wabtec компаниясымен құны 4,2 млрд долларлық келісімшарт жасасты – бұл келісім бойынша Астанада 300 жүк локомотиві құрастырылады. Аталмыш мәміле тарихтағы ең ірі локомотив сатып алу келісімі ретінде бағаланып отыр. АҚШ тарапы бұл уағдаластықты екі елдің «үлкен жетістігі» деп атап, жоғары деңгейде қолдау білдірді. Мұндай экономикалық серпін екіжақты қатынастың жаңа кезеңге қадам басқанын көрсетеді. Ендігі жерде елші М.Ілиясовқа осы басталған жобалардың жүзеге асуын қадағалап, америкалық инвесторлармен жаңа мүмкіндіктерді талқылау міндеті жүктелмек.

Мағжан Ілиясов алдағы уақытта Вашингтонмен саяси диалогты тереңдетуге де күш салатыны анық. Қазіргі күрделі геосаяси ахуалда Қазақстанның көпвекторлы сыртқы саясатын тиімді жүргізу – маңызды міндет. Астана мен Вашингтон терроризмге қарсы күрес, ядролық қаруды таратпау, аймақтық қауіпсіздік мәселелерінде бұрыннан тығыз әріптестік орнатып келеді. АҚШ Орталық Азияға қызығушылығын соңғы жылдары арттыра түсті: мысалы, С5+1 диалог форматында Американың Қазақстанды қоса алғанда аймақ елдерімен тұрақты кездесулері өтіп, экономикалық қолдау бағдарламалары іске асуда. Демек, жаңа елшіге Вашингтондағы стратегиялық диалогта Қазақстанның мүдделерін қорғап, өңірлік тұрақтылық мәселелерінде өз ұстанымымызды түсіндіру міндеті жүктеледі.

Қазақстан басшылығы Ресей мен Қытай арасындағы тепе-теңдікті сақтай отырып, АҚШ-пен де сенімді байланыс орнатуға ұмтылады. М.Ілиясов бұған дейін БҰҰ жанында қызмет еткен тәжірибелі дипломат ретінде жаһандық саясаттағы осындай нәзік балансты жақсы түсінеді. Оның Вашингтонда атқаратын қызметі аясында жоғары деңгейдегі ресми сапарларды ұйымдастыру, АҚШ Конгресі және әкімшілік өкілдерімен тығыз байланыс орнату, қазақстандық бастамаларды американдық аудиторияға дұрыс жеткізу сияқты жұмыстар күтіп тұр. Елші сонымен бірге АҚШ қоғамымен гуманитарлық байланыстарды дамытуға, білім, мәдениет салаларындағы алмасуларды кеңейтуге ықпал ете алады.

Мағжан Ілиясовтың АҚШ-тағы елші қызметіне кірісуі екіжақты қарым-қатынастарға жаңа серпін беруі ықтимал. Тәжірибелі дипломат Қазақстан мен АҚШ арасындағы сенімге негізделген диалогты жалғастырып, экономикалық әріптестіктің жаңа көкжиектерін ашуға күш салмақ. Егер Қазақстан үшін АҚШ – озық технологиялар мен инвестиция көзі және қауіпсіздік саласындағы серіктес болса, АҚШ үшін Қазақстан – Орталық Азиядағы тұрақты және сенімді әріптес. Осындай өзара мүдделер тоғысында жаңа елшіден үлкен үміт күтіледі. М.Ілиясовтың біліктілігі мен белсенді еңбегінің нәтижесінде алдағы жылдары Вашингтон мен Астана арасындағы байланыстар одан әрі нығайып, екі халықтың игілігі үшін жаңа жобалар жүзеге асады деп сенеміз.