$ 443.85 € 474.3 ₽ 4.8
Орысша атауы – «цыпленок табака». «Цыпленокті» «тауық» деп, «табаканы» «темекі» деп аудара салған кім дерсіз? Мұндай «жөнсіз» аудармаларды іздесеңіз, кез келген сауда дүкендерінен қиналмай-ақ табасыз. «Живой кефирді» «тірі айран» деп, «лакированный колготкиді» «ит шұлық» дейтіндер де жетерлік.
Бүгінгі аударманың сиқы осындай. Осыдан бірнеше жыл бұрын «туфлялар аталық», «шылпылдақтар бала», «қыз балалар үшін сандалдар бала», «Шәлкелер аталық», «қорқақтар әйелдер» деген секілді аудармаларға «жаға ұстап», «31 арна» тілшілері зар қаққан еді.
Одан бері де бірнеше жыл өтті. Сәтсіз аудармалар әлі де көп. Тауар мәтініндегі қазақша сөйлемдерді оқи бастасаңыз, өзіңіз жаңылысып қаласыз. Мемлекеттік тілге жауапсыздық осындай олқылықтардан басталмай ма? Қазақша мәтіннің аударма деңгейі өзге тілдерден кем түспегені қатаң қадағаланса дейсің. Ал оған жауап беріп жатқан жауапты орган жоқ.
Бұрын мұндай «жөнсіз» аудармалар үшін тіл басқармалары жауап беруі керек деп ойлайтын едік. Сөйтсек, қазір жауапкершілік өндірушінің өзінде екен. Мәселен, «Қызылжар-құс» «Темекі тауық» үшін өзі жауапты. «Қорқақ әйелдердің» де айыбы – өндірушіге байланысты. Демек, сауда орталығындағы кез келген тауардан қате көрсеңіз, оған кінәліні сырттан іздеудің қажеті жоқ. Оған жауапты – тағы да өндіруші. Сонымен, тауар белгілеріне үңіліп көрейік.
Мәселен, «Золотое решето с солью» деп аталатын қытырлақ нан бар. Орысша мен ағылшынша нұсқаулығынан мін таба алмайсыз. Ал қазақшасы... қатеден көз сүрінеді. Орысшадан тікелей аударма жасаған ба дерсің. «Гугл» аударып берсе де, таңғалмассыз. Қараңыз: «Алтынның решето» тұз. Құрам: ұн бірінші сұрып наубай бидай, су, май күнбағыс тазартылған хош иісті, сироп инвертный, тұз, ылғалды қармаушы бидайдың клетчаткасының, ашытқылар құрғақ наубай... Ал түсініп көріңіз.
«Жем жануарларға арналған китекет сиыр етімен» дейді мысықтарға арналған өнімдердің сыртында. «Сливочное крестьянское» өнімін аударуға ерінсе керек, «крестьянское сарымайлы» дей салыпты. Ал «Сливочное традиционное» дегенді «дәстүрлі сарымайлы» деп алыпты. «Бонди» жевательный мармелад» өнімін «Шайналатын мармелад Бегемотик Бонди» дәрумендері деп салған.
Дүкен аралап жүріп, «Мульти-пульти» деп аталатын әртүрлі түстері бар балалар ойыншығына көзіміз түсті. Қазақша нұсқаулықта: «Дамыта оқыту карточка Үйренеріміз түсті Мульти-пульти ойын үшін арналған топтық және жеке сабақтар» деп жазылған мәтіннен бірнәрсе түсіне алдыңыз ба? Білікті маман аудармағанын бірден байқайсыз. Қалай болса, солай аударылған. Тыныс белгісі де жоқ. Ал орысшасына қарасаңыз, барлығы ұғынықты. Қазақша нұсқаулық тұрса болды деп ойлайтын шығар, шамасы. Құрығанда, тыныс белгісіне жауапты қарауға болар еді.
Ал асхананың сыртына ілінген тақтайшада: «Комплексные обеды» дегенді «Комплекс жұмыстары» деп аударғандарды да көз көрді.
Шет тіліндегі тауарлардың мәтіні сауатты жазылады. Сауатты жазу мемлекеттік тілдегі мәтінде неге қате аударылады? Тілдің шұбарланып, тауар белгілерінің дұрыс жазылмауына кінәлі кім? Тауар өндіруші ме, сауда дүкендері ме? Кез келген тауардың сапасы, өнімнің шыққан уақыты, жарамдылығы тексеріліп алынады. Ал тауардың сыртындағы «қазақшасы» үшін күресіп жүрген адам бар ма? Тілдің «жарамдылығы» неге ескерусіз қалып қояды?
Көшеге ілініп қойған жарнама билбордтарда қате кетсе, оны түзету үшін алдын ала ескерту жасалады. Ескерту берілгеннен кейін түзелмесе, айыппұл төлетуге міндетті. Ал ұсақ өнімдердің сыртындағы қате жазулар «ескерусіз», «айыппұлсыз» қалып қоятын секілді.
Дос Көшімнің айтуынша, «Заң бойынша аудармалардың қарпіне дейін бір болуы керек» екен. «Ал бұл «қателіктерді» түзейтін, бағалайтын өкілетті орган жоқ. Біздің заңымызда өкілетті орган – Тіл басқармасы. Тіл басқармасының қолында ешқандай өкілет жоқ. Сондықтан біз прокуратураға айтамыз. Олар ол қағазды Тіл басқармасына жібереді. Қысқасы, бұл жерде кім жауап беретіні заң бойынша реттелмеген. Содан өндірушінің өзі біледі.
Мәселен, Францияда қоғамдық жерлерде (сауда дүкендері, өндіруші) мемлекеттік тілде қате жіберсе, сол ұйымның қожайыны 5 мың евро көлемінде айыппұл төлеуге міндетті. Ешқандай сот шешімінсіз-ақ айыппұл төлейді. Ал бізде ондай айыппұл төлететін мүмкіндік жоқ», – дейді саясаткер.
Жарнама мәтіндерінде қате неден кетеді? Ірілі-ұсақты қатенің өріп жүруіне не себеп? Бұл тұрғыда аударма жасайтындардың біліктілігіне көп нәрсе байланысты, әрине. Алайда, мемлекеттік тұрғыда біраз нәрсе жасалмай қалды. Соның бірі – Қазақстандағы компьютер атаулыға мемлекеттік тілді жазып, қолдануға аса қажетті мәтіндік редактор функциясының енгізілмеуі дер едік. Мұндай функция ағылшын, орыс, тағы басқа көптеген тілде бар.
Айталық, сіз белгілі бір сөзді сол тілдерде қате жазсаңыз, компьютердің өзі сол қатені көрсетіп, түзеп, жазу вариантын ұсынады. Қазақ тілінде бұл жоқ. Соның салдарынан небір өрескел қате кетіп жатады. Көрнекі жарнамаларда сол қателер бадырайып көрініп тұрады. Әлгіндей бағдарлама енгізілсе, жарнама қателіктерін болдырмауға болар еді!
Белгілі жазушы Бекболат Әдет бір кездері «жетім сөз, жөнсіз тіркестер» туралы: «Айттық-айттық та қайттық» дейтін емес, адам болған соң сол айтқандарыңнан ұрымтал зердеге қонақтап, там-тұмдап болса да нәтижесімен қуантарын қалайтының өтірік емес. Бірақ, мына керенау-кердең заманда сөз қадірін білетін жандардың көрер көзге түгесіліп бара жатқанынан қорқасың.
Тәуелсіздіктің сонау бір елең-алаңындағы масайраудың жалыны қайтып, өмірдің бар саласын енжарлық пен салғырттық жайлағанының куәсі болып отырмыз. Ілгері басқан талабың тасқа тигендей боп кері кете берсе, солай болмағанда қайтсын-ай.
Тағы оқи отырыңыз: «Ата-бабасының жерінде тұрып, ана тілін білмейтін адамдар болады деп ойламаппын» - кәріс азаматы
Қайран Мөңке би бабамыздың: «Алашұбар тілің болады, дүдәмалдау дінің болады» дегені айна-қатесіз келіп тұр. Айтылған сөз бір құлағынан кірсе, екінші құлағынан шығатын ұрпақ өсіп келе ме дейтін дәркүмән күндер туды. Тек ақырын берсін дейік» деген екен.
Мөңке бидің «Алашұбар тілің болады» деген сөзі осы заманға тұспа-тұс келіп тұр-ау. «Темекі тауық» жеп, «ит шұлық» киіп жүргеніміз де сондықтан болар.
